Bu mövzudakı ismarıc sayı: 4

[Usuli]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Müxaliflərin İddiası

 

Bir çox məqaləmizdə üzərində xüsusilə durduğumuz, vurğuladığımız önəmli bir təsbit vardır! Batil əhlinin yanlış nəticələrə varmasının təməl səbəblərindən biri, haqqı təsbit etmək üçün kal və səthi/dayaz kriteriyalardan istifadə etmələridir!

Səthi düşünmək və şüarçılıq, batilə dəvət edən bütün firqələrin ortaq xəstəliyidir! Ortaya atdıqları fikirlərin avam nəzdində dəyər görməsinin əsas səbəbi də məhz budur! Adi adamlar dərin düşünməz və şüarlarla – sürü şəklində hərəkət etmək onlar üçün həyat prinsipidir. Hətta ölkələr bu prinsiplə idarə edilər… Bu səbəblə imam və öndər zənn etdikləri insanlar, müəyyən tərcihlər üçün kriteriya təsbitində çox sərbəst davranarlar. Şübhəsiz ki, bu sərbəstlik ardıcıllarının düşüncə dayazlığına olan arxayınlıqdan qaynaqlanır…

Bu cür kal kriteriyaların bir qismilə ümumilikdə “Səhabənin Ədaləti”, xüsusilə Muaviyənin cinayətlərini ört basdır etmə çalışmalarında qarşılaşırıq.

Bu kal ölçülərdən biri bu şəkildədir: Muaviyə xəlifə Ömərin zamanında Şam valisi təyin edilmişdir. Ədalətli bir insan olmasaydı, Ömər onu vali təyin etməzdi. Ömər qatında adil olan kimsələri sizlər də adil olaraq qəbul etmək məcburiyyətindəsiniz.

 

İddiaya Münasibətimiz

 

Əgər diqqət etsəniz görərsiniz ki, kimlərisə qoruma, cinayətlərini ört basdır etmək üçün istifadə edilən təzkiyə metodlarının ortaq bir nöqtəsi vardır: Qorunan şəxslərin önəmli adamlarla müxtəlif növdən olan əlaqələrini sui istifadə etmək!

Peyğəmbəri bir dəfə görmək səhabə olmaq, səhabə olmaq isə adil olmaq deməkdir. Peyğəmbərlə görüşün kölgəsində gizlənmək sürətilə toxunulmazlıq qazanma metodu…

Ömərin təyin etdiyi valilər adil idi. Muaviyə də Şama Ömərin zamanında təyin edilib. Deməli Muaviyə də adil idi. Ömərin kölgəsində Muaviyəni qoruma çalışması…

Muaviyə Ummu Həbibənin qardaşıdır. Deməli Peyğəmbərin qayını olduğu üçün möminlərin dayısıdır. Dayısıdırsa…?

Daimi bir kölgələnmə… Başqalarının adı arxasında gizlənmə… Faydası olan, olmayan hər bir əlaqəni dəyərləndirmə… Günümüzdə tanınmış şəxslərlə rəsm çəkdirib, bu tanınmışlığın kölgəsində yaşayan parazitlərin atalar dini…

Kriteriyalar arasındakı bu ortaq nöqtəyə diqqət çəkdikdən sonra, konkret olaraq onlardan birini – Ömərin Muaviyəni vəzifəyə təyin etməsinin onun üçün bir təzkiyə sayılıb sayılmayacağını müzakirə edək.

Əslində bu kriteriyanın öz sahibinin şüuru qədər dayaz olduğunu isbat üçün bir cümlə yetərlidir. Lakin, mövzu açılmışkən bu dayazlığın səviyyəsini yaxşı qavramanız üçün bir çox yöndən izahlar verməyə çalışacağam. Tövfiq yalnız Allahdandır.

[Usuli]

1. Hər şeydən öncə, Ömərin öz təyinatlarında məhz ədaləti şərt gördüyünün dəlili nədir? Müxaliflər bu iddianı necə əsaslandıra bilərlər? Oxucuları onların quru sözlərini hüccət qəbul edəcək qədər düşüncəsiz ola bilərlər. Lakin, müxaliflərinin bu sualına qarşı, hansı ciddi cavabla ortaya çıxacaqlar? Bəlkə sizin bu iddianın dəlilindən xəbəriniz var əziz oxucular? Bəlkə “Ömərin vəzifə verdiyi hər şəxs adildir” şəklində ayə, hədis mövcuddur? Mən hələ ki, belə bir dəlillə qarşılaşmamışam…

Dəlilsiz bir fikri elə ilk addımda rədd etmə imkanımız olsa da, mövzu açılmışkən müxaliflərin səthi düşüncə tərzi, ölçülərinin primitiv və kal olduğu ortaya çıxsın deyə, məsələni bir neçə yöndən müzakirə etmək istəyirəm.
 

[Usuli]

2. Muaviyənin ittiham edildiyi təməl hərəkətlər, Ömərin vəfatından çox sonra baş vermişdir. Ömərin vəfatından 12 il sonra gördüyü işlər səbəbilə ittiham olunan birinin, Ömər zamanında “adil” olduğunu irəli sürərək təzkiyə edilməsi, ən yaxşı halda səfehlik, yaxud öz davamçılarını, oxucularını səfeh yerinə qoymaqdır.

Təqdir edək ki, Muaviyə Ömərin xilafəti zamanı həqiqətən tənqid ediləcək ciddi qüsurlardan uzaq, adil bir kimsə olub və Ömər vəzifəyə ancaq adilləri təyin edirdi. Elə isə aşağıdakı iki ehtimaldan birini seçməlisiniz:

A ) Ömərin onu vəzifəyə təyin etməsi, onun üçün ömürlük bir sığortadır. Onun daha sonra fisqə bulaşması qeyri mümkündür.

B ) Ömərin zamanında adil olması, gələcəkdə də bu vəsf üzrə davam edəcəyinin sığortası deyil. Daha sonra fisqinin ortaya çıxması mümkündür.

 

Əgər müxaliflərimiz A variantını seçsələr, səfehlikləri haqqındakı iddianın altına imzalarını atmış sayılarlar. B variantını seçsələr, Muaviyənin daha sonra sapıqlığa düşə biləcəyini qəbul edərək, öz batillərini öz əllərilə yıxmış olarlar.

 

Bu bəndə əlavə olaraq deyirəm: Ömərdən daha ağıllı və təcrübəli olan Peyğəmbər də, bəzən insanları tanıya bilmirdi və bunun zərərlərini görürdü. Uca Allah Peyğəmbərin bəzi münafiqləri tanımadığı barədə buyurur:

 

وَإِذا رَأَيْتَهُمْ تُعْجِبُكَ أَجْسامُهُمْ وَإِنْ يَقُولُوا تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ كَأَنَّهُمْ خُشُبٌ مُسَنَّدَةٌ يَحْسَبُونَ كُلَّ صَيْحَةٍ عَلَيْهِمْ هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ

 

“Sən onları gördükdə cüssələri xoşuna gəlir. Danışdıqları zaman sözlərinə qulaq verirsən. Sanki söykədilmiş dirəklərdir. Onlar hər səs küyü öz əleyhlərinə sanarlar. Onlar düşməndir! Onlardan qorun!...” (Əl Munafiqun: 63/4)

 

Rəsulullahın öz əshabından haqlarında yaxşı düşüncədə olduğu kimsələrin, Qiyamətdə “onlar səndən sonra nələr etdilər…” deyilərək hovuz başından qovulması, nəzəriyyəmizin bir örnəyidir.

Peyğəmbər Vəlid bin Uqbəni zəkat amiri təyin etmiş, o da Peyğəmbərə xəyanət etmişdir. Bunun üzərinə uca Allah “Bir fasiq sizə xəbər gətirərsə...” ayəsini endirmiş, beləcə sonradan uydurulmuş “Səhabə Ədaləti” nəzəriyyəsinə qarşılıq, “Fasiq Sahabi” nəzəriyyəsini ortaya qoymuşdur.

“Səhabələrdən” Tuleyha Əl Əsədi Peyğəmbərin vəfatından sonra özünün peyğəmbərliyini elan etmişdir…

Peyğəmbərimiz hicrətin dördüncü ilində onun yanına gəlib Müsəlman olduğunu deyən və müəllim istəyən kimsələrlə bərabər seçilmiş əshabından 70 nəfəri göndərmiş, xəyanət edilərək hamısı öldürülmüşdü. Hadisə "Maunə quyusu faciəsi" adıyla məşhurdur.

Eyni zamanda Peyğəmbərimizin güvənib, vəhy katibi təyin etdiyi şəxslərdən üç nəfərin mürtədd olması da fikrimizin dəlilidir.

Peyğəmbər öz vəhy katibini tanıya bilmirsə, ətrafındakı bəzi münafiqləri mömin zənn edirsə, Ömərin Muaviyəyə güvənməsində və güvənində yanılmasında qəribsənəcək heç bir şey yoxdur!

Həmçinin Ömər etdiyi bir çox təyinatda yanılmış, daha sonra onları əzl etmiş və mallarını müsadirə etmişdir. Məmurlarından Xalidin, Amr bin Əl Asın, Əbu Hureyrənin mallarını müsadirə etdirməsi məşhurdur. Hətta rəvayətə görə yeyinti ittihamıyla Xalidin ayaqqabısının bir tayına varana qədər malının yarısı əlindən alınmışdır. Əbu Hureyrənin qissəsi, Ömərin ona 12 min cəza kəsməsi Hakim tərəfindən səhih sənədlə rəvayət edilmişdir…

 

Xülasə olaraq: Bütün bunlar göstərir ki, Ömərin vəzifəyə təyin etdikləri şəxslər fisqdən, sapıqlıqdan, dövlət malını yeməkdən sığortalanmayıblar. Muaviyə Ömərin zamanında adil sayılıbsa, bu onun sonradan fisqə və böyük günahlara bulaşmayacağını göstərməz!
 

[Usuli]

3. Ömərin təyinatı təzkiyə üçün yetərlidirmi? Bir öncəki bənddə isbat etdik ki, Ömərin, hətta Peyğəmbərimizin birinə güvənməsi, onu harasa təyin etməsi heç bir şəkildə onların gələcəyi üçün sığorta sayıla bilməz.

İndi isə, təhlili biraz da dərinləşdirərək sualı bu şəkildə qoymaq istəyirəm: Ömərin Muaviyəni vali olaraq təyin etməsi, onun o zaman üçün təmiz olduğuna dəlil sayıla, kriteriya ola bilərmi?

 

Şəri ədəbiyyatla azacıq əlaqəsi olan hər kəs bilir ki, dövlət idarəsində idarəçilik qabiliyyəti əksər hallarda təqvadan önə alınan bir tərcih səbəbidir. Bəzi zülmləri olan şəxsin idarəsi, toplum üzərində nəzarət təmin edə bilməyən salihin idarəsindən daha xeyirlidir. Çünki, ikincinin idarəsində ortaya çıxacaq fəsad, birincidən daha böyükdür.

Rəsulullahdan bəri işlər bu cür cərəyan etmişdir. Bunun örnəkləri çoxdur və aşağıda nəql olaraq təqdim ediləcək.

Əgər bu işlərdə təməl ölçü təqva və düzgünlük olsaydı, Ömərin zamanında tək başına Muaviyənin sülaləsindən qat qat fəzilətli olan səhabələr vardı… Muaviyənin yüzəlli il ömrü olsaydı, vali olmaq sırası ona gəlib çatmazdı.

Keçmişdə Məkkədə “zadəgan” olduğu üçün, idarəçilik qabiliyyəti olan Muaviyənin, keçmişi kölə olduğu üçün idarəçilik anlayışı olmayan Bilala heç bir Uxrəvi, həqiqi üstünlüyü yoxdur! Əksinə Rəsulullahın buyurduğu kimi, Muaviyədən çox əfzəl olan Xalid bin Əl Vəlid və bənzərləri Uhud dağı qədər sədəqə versələr Ənsar və Mühacirin mərtəbəsinə çata bilməzlər! Bu, müxaliflərimizin də qəbul etdiyi bir həqiqətdir!

Ömərin zamanında sürətlə fəth edilən torpaqların idarəsində “kadr yetərsizliyi” və bənzəri səbəbləri də unutmayaq…

Vəzifələrin təqvaya görə deyil, ilk növbədə idarəçilik qabiliyyətinə görə verildiyi fikrini ilk dilləndirən bizlər deyilik. Hətta Muaviyənin cinayətlərini ört basdır etmək üçün dəridən qabıqdan çıxan İbn Teymiyyə bu barədə belə deyir:

 

اجتماعُ القوَّة والأَمانةِ في الناس قليلٌ ؛ ولهذا كان عمرُ بن الخطابِ رضي الله عنه يقول : اللهم أشكو إليك جَلَدَ الفاجر وعجْزَ الثِقة . فالواجب في كلّ ولايةٍ الأصلحُ بحسْبِها . فإذا تَعيَّن رجلانِ أحدُهما أعظمُ أمانةً والآخرُ أعظمُ قوةً ؛ قُدّم أنفعُهما لتلكِ الولاية وأقلُّهما ضَرَراً فيها ؛ فيقدَّم في إمارةِ الحروب الرجلُ القوِي الشُّجاعُ - وإن كان فيه فجورٌ - على الرجُلِ الضعيفِ العاجزِ وإن كان أمِيناً ؛ كما سئل الإمام أحمدُ : عن الرجُلينِ يكونانِ أميرينِ في الغزْوِ وأحدُهما قويٌ فاجرٌ والآخَر صالحٌ ضعيفٌ مع أيّهما يُغزى ؟ فقال : أما الفاجِر القوي فقُوَّتُه للمُسْلِمِينَ وفجوْرُه على نفْسِه ؛ وأما الصالحُ الضعيفُ فصَلاحُه لنفْسِه وضَعْفِه على المسلمينَ فيغزَى مع القوِي الفاجرِ

وقد قال النبي صلى الله عليه وسلم : "إنَّ اللهَ يُؤيّد هذا الدّين بالرجُلِ الفاجِر" . وروي "بأقوامٍ لا خلاقَ لهمْ" . وإن لم يكن فاجراً كان أولى بإمارةِ الحرْب ممن هو أصلحُ منه في الدين إذا لم يسَدَّ مسَدَّه

ولهذا كان النبي صلى الله عليه وسلم يستعمِل خالدَ بن الوليد على الحرْب منذُ أسلمَ وقال : "إن خالِداً سيفٌ سلَّه اللهُ على المشْركِين" . مع أنه أحيانا قد كان يعمَل ما يُنكِره النبي صلى الله عليه وسلمَ حتى إنه مرةً قامَ ثم رفَع يديْه إلى السماءِ وقال : "اللهمَّ إني أبْرَأ إليك مما فعَل خالدٌ" لما أرْسلَه إلى بني جَذِيمةَ فقتَّلهم وأخَذَ أموالَهم بنَوْعِ شبهةٍ ولم يكن يُجوّز ذلك وأنْكرَه عليه بعضُ مَن معه مِن الصحابة حتى ودَاهُم النبي صلى الله عليه وسلم وضمِن أموالهم ؛ ومع هذا فما زالَ يُقدّمه في إمارةِ الحرب ؛ لأنه كان أصلحَ في هذا الباب مِن غيرِه وفعَل ما فعَلَ بنوعِ تأويلٍ

كان أبو ذرّ رضي الله عنه أصلحَ منه في الأمانةِ والصدْق ؛ ومع هذا فقالَ له النبي صلى الله عليه وسلم : "يا أبا ذر إني أَراك ضعيفاً وإني أُحِبُّ لك ما أحِبُّ لنفْسي : لا تَأَمَّرَنَّ على اثنَينِ ولا تَوَلَّيَنَّ مالَ يتيمٍ" رواه مسلمٌ . نهى أبا ذرّ عن الإمارةِ والولايةِ لأنه رآه ضعيفاً

 

“İnsanlarda əminlik/düzgünlük və qüvvənin bir yerdə olması halı azdır. Bu səbəblə Ömər bin Əl Xəttab - Allah ondan razı olsun - belə demişdir: “Allahım! Facirin dözümlülüyünü, əmin adamın acizliyini sənə şikayət edirəm!”

Hər növ idarəçilikdə gərəkli olan, o məqam üçün ən münasib olandır. Əgər iki namizəd olar, onlardan biri daha əmin/düzgün, digəri (idarəçilikdə) daha güclü olarsa, o məqam üçün daha faydalı və o məqamda zərəri daha az olan seçilər. Hərbi idarəçilik işlərində, güclü və cəsur olan, əmin/düzgün olmaqla yanaşı zəif və aciz olandan üstün tutular. Hətta cəsur kimsədə fücur olsa da bu belədir.

İmam Əhmədə belə bir sual verilmişdir: “Savaşda əmir olan iki nəfər var. Onlardan biri (idarəçilikdə) güclü bir facir, digəri isə, (idarəcilikdə) zəif bir salih insandır. Onlardan hansıyla bərabər (hansının idarəsində) savaşılmalıdır? O belə cavab vermişdir: Güclü facirin gücü Müsəlmanların lehinə, zülmü isə öz əleyhinədir. Zəif olan salih kimsənin salihliyi öz lehinə, zəifliyi Müsəlmanların əleyhinədir. Elə isə, güclü olan facirlə bərabər (onun əmrində) savaşılmalıdır.”

Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - belə buyurmuşdur: “Uca Allah bu dini facir bir kimsəylə dəstəkləyər”. Bu hədis “(Axirətdə) heç bir payı olmayan qövmlərlə dəstəkləyər” şəklində də rəvayət edilmişdir.

Əgər (namizəd) facir deyilsə, hərbi idarəçilik üçün din baxımından ondan daha üstün olandan (dini baxımdan sinfi daha üstün olandan) - (üstün olan) onun funksiyasını yerinə yetirə bilmədiyi zaman - daha uyğundur.

Peyğəmbər - sallalahu aleyhi və səlləm - bu səbəblə Xalid bin Əl Vəlidi müsəlman olduğu zamandan savaş komandiri təyin etmişdi. Hətta onun haqqında belə buyurmuşdur: “Xalid, uca Allahın müşriklərə qarşı çəkdiyi bir qılıncdır!”. Halbuki o, bəzən Peyğəmbərin qınadığı şeylər edərdi və hətta bir dəfə Peyğəmbər ayağa qalxıb, əllərini göyə qaldıraraq belə dedi: “Allahım! Xalidin etdiyindən Sənə təbərrü edirəm!”

Bu, onu Bənu Cəzimə üzərinə göndərdikdə baş vermişdi. Onunla bərabər olan səhabələr bunu caiz görməyib, qınasa da Xalid bir növ şübhəylə onları öldürüb, mallarını almışdı. Hətta Peyğəmbər onların diyətini ödəyib, mallarını təzmin etmişdi. 

Lakin, buna baxmayaraq onu həmişə hərb əmiri olaraq seçərdi. Çünki o, bu sahədə digərlərindən daha yararlı idi. Etdiyini də bir növ təvillə etmişdi.

Əbu Zərr - Allah ondan razı olsun - sadiqlik və əminlik baxımından Xaliddən daha üstün idi. Buna baxmayaraq Peyğəmbər ona belə demişdir: “Ey Əbu Zərr! Mən sənin (idarəçilikdə) zəif olduğunu düşünürəm! Özüm üçün sevdiyimi sənin üçün də sevirəm! İki nəfərə əmir olma! Yetim malının idarəsini öz üzərinə götürmə!”. Bunu Muslim rəvayət etmişdir. Beləcə Peyğəmbər Əbu Zərrə əmirlik və vilayəti qadağan etmişdir. Çünki, onun (bu sahədə) zəif olduğunu düşünürdü.”

 

Qaynaq: İbn Teymiyyə: Əs Siyəsətuş Şəriyyə: 15

Riyad: Vizərətuş Şuunil İsləmiyyə: 1419/1998

 

İbn Teymiyyənin sözləri və bizim qeyd etdiyimiz fikirlər arasında sadəcə ifadə fərqliliyi vardır. O da iqrar edir ki, nəinki Ömər, hətta Peyğəmbərin özü də vəzifəyə kimisə təyin etdikdə, əsas aldığı ölçü təqva deyil, maksimal yararlı olmasıydı. Hətta onun xüsusilə Ömər zamanı haqqında daha açıq bir ifadəsi mövcuddur:

 

كان عمرُ بن الخطابِ يستعمِل مَن فيه فجورٌ ؛ لرُجْحانِ المصْلَحةِ في عمَلِه ؛ ثم يُزيلُ فجورَه بقوَّتِه وعدْلِه

 

“Ömər bin Əl Xəttab, vəzifəyə təyinlərindəki məsləhətin üstünlüyünə əsasən fucur olan kimsələri də vəzifəyə təyin edərdi. Sonra Ömərin qüvvəti və ədalətiylə o kimsənin facirliyini ortadan qaldırardı.”

 

Qaynaq: İbn Teymiyyə: Əl Xiləfətu vəl Mulk: 36

İordaniya: Məktəbətul Mənar: 1414/1994

 

Bu ifadələrdə İbn Teymiyyə Ömərin facirləri də vəzifəyə təyin etdiyini, lakin həddlərini aşmasınlar deyə onları nəzarətdə saxladığını deyir. Mərci qəbul etdikləri şəxsin bu sözləri, “Ömər vəzifəyə sadəcə adilləri təyin edərdi” şəklindəki fikirlərinin əsassızlığını biraz da gücləndirir. Əksinə Ömər facirləri də vəzifəyə təyin edərdi və nəticə etibarıyla Ömərin vəzifə verdiyi şəxs həm salih, həm də facir ola bilər. Eynilə digər insanlar kimi…

 

Hətta məhz Ömərin zamanıyla bağlı müxaliflərin əleyhinə daha kəskin bir məlumat var. İbn Həcər, İmruul Qays bin Adi Əl Kəlbinin tərcümeyi halında onun Ömərin yanına gəlməsindən bəhs edərkən deyir:

 

 قال : فمَا تُرِيدُ ؟ قال : أُريد الإسلامَ فعرَضه عليه فقبِلَه ، ثم دعا له برُمْحٍ فعقَد له على مَنْ أسلمَ مِن قُضَاعة ، فأدْبرَ الشيخُ واللواءُ يهْتَزُّ على رأْسِه

قال عوْفٌ : ما رأيتُ رجلاً لم يُصلّ صلاةً أُمّرَ على جماعةٍ من المسلِمينَ قبْلَه

 

“... Ömər ona belə dedi: Nə istəyirsən? İmruul Qays dedi: Müsəlman olmaq istəyirəm. İslam ona ərz edildi və o da qəbul etdi. Sonra onun üçün bir nizəylə dua etdi və onu (Şamda) Qudaa qəbiləsindən müsəlman olanlara əmir təyin etdi. Adam, başı üstündə bayraqlar dalğalanaraq geri döndü.

Avf dedi: Bundan öncə, (yeni müsəlman olub daha) bir namaz qılmadan müsəlman camaata əmir təyin edilən bir kimsə görməmişdim.” 

 

Qaynaq: İbn Həcər Əl Asqalani: Əl İsabə fi Təmyizis Sahabə: 1/355

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1415/1995

 

İbn Həcərin bizlərə nəql etdiyi bu məlumata görə Ömər nəinki İslamda bir mərtəbə və məqam qazanmış adilləri, hətta yeni müsəlman olub daha bir rükət namaz qılmamış, İslamda hansısa statusu qazanmağa fürsəti olmayan kimsələri də müəyyən xüsusiyyətlərinə görə əmir təyin edirdi. Yeni müsəlman olanların müəyyən idari vəzifələrə təyini daha öncə Peyğəmbərimiz tərəfindən də müəyyən məsləhətlərə əsasən reallaşdırılmış işlərdəndir.

[Usuli]

4. Gəlin bu kriteriyanızı fərqli bir yöndən test edək. Məsələn praktikliyini Osman üzərindən yoxlayaq.

Osman təyinatlarında təqvanı əsas alırdımı? Əgər onun da Ömər qədər adil olduğunu düşünürsünüzsə, Ömər haqqındakı iddianız onun üçün də keçərli olmalıdır. Elə isə, Osmanın bəzi təyinatlarına baxaq:

Vəlid bin Uqbə. Osmanın Kufə valisiydi. Uca Allahın “Bir fasiq sizə bir xəbər gətirərsə…” ayəsində qəsd edilən kimsədir. İbn Abdil Bərr və Nəsəfi bu haqda icma nəql etmişlər.

Vəlid eyni kurs üzrə davam edirdi və nəhayət gecə sabaha kimi içdiyi içkinin təsirindən sübh namazını 4 rükət qıldırması səbəbilə, Kufəlilər tərəfindən rədd edildi və Osman onu əzl etdi.

Abdullah bin Sad. Osmanın Şimali Afrika valisi. Peyğəmbərin zamanında irtidad etmiş vəhy katiblərindən biridir. Peyğəmbərin “ölüm siyahısında” ilk başlarda idi. O siyahı ki, orada adı yazılanları “Kəbənin örtüyünə bürünmüş olaraq görsəniz də öldürün” buyurulmuşdu. Bağışlanması üçün Osman tərəfindən Peyğəmbərin yanına gətirildiyi zaman belə, “mən susmuşkən içinizdən bir nəfərin ağlı kəsmədimi, qalxıb onun boynunu vursun” sözünün hədəfi məhz bu adamdır.

Mərvan bin Əl Hakəm. Nifaqı səbəbilə Taifə sürgün edilmiş, Osmanın əmisi Hakəmin oğludur. İslamda sabit bir qədəmi olmamışdır. Cinayətləri müxaliflərin öz iqrarıyla sabitdir. Daha sonra, Cəməldə Talhanın qatilidir… Bu şəxs Osmanın idarədəki sağ qolu və hakimiyyətin bir növ “boz kardinalı” olmuşdur.

Bu təyinatlar səhabədən bir çox kimsə tərəfindən haqlı olaraq qınanmışdı. Xalq arasında çıxan narazılıqlar get gedə artırdı və bu narazılıqların təməl səbəbi məhz adlarını çəkdiyimiz kimsələr idi. Nəhayət Mərvanın yazdığı məktub son damla oldu və iki ay davam edən mühasirədən sonra Osman öldürüldü. Başqa sözlə Osman məhz təyin etdiyi bu adamların qurbanı oldu. Lakin, nə hikmətdirsə o zaman imperiyalara meydan oxuyan İslam orduları, Mədinəyə gələrək kiçik bir qrupun Osmanı öldürməsinə əngəl olmadılar…

Bütün bunlardan sonra, bir kimsə “Osman Vəlidi vali təyin edibsə, o mütləq adildir” deyə bilərmi? Müəyyən etdiyiniz kriteriya absurd olmaqla yanaşı qısa ömürlüdür. Belə ki, Ömərdən sonra hakimiyyətə gələn Osmanın zamanında kriteriyanızın “istifadə müddəti” bitmişdir…

Və son olaraq, əgər təyinatından məsul tutulacaq birini axtarırsınızsa, bunun üçün ən yaxşı örnək özündən sonra oğlu fasiq Yezidi Ümmətin başına gətirən Muaviyədir. Əgər bundan başqa heç bir cinayəti olmasaydı, bu günahla Allahla qarşılaşması onun üçün yetərli olardı!

Bəlkə də fərqli düşünürsünüz… Batil kriteriyanızı süni tənəffüslə ayıldaraq, “Yezidi Muaviyə vəliəhd təyin edibsə, deməli o adildir” demək istəyirsiniz? Bunu da deyə bilərsiniz. Çünki, Allahın düşünmə neməti verib, təəssübdən uzaq tutduğu kimsələr az, kal kriteriyalarla haqqı batildən seçmə həvəsində olan sürü isə çox saylıdır…