Bu mövzudakı ismarıc sayı: 17

[Muslih]

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Uca Allah İslam ümmətinə bir çox şeyi fərz qılmışdır. Lakin, əfsuslar olsun ki, İslam ümməti üzərinə düşən bir çox vacibi "unutmuş", Uca Allah da onları zillətdə "unutmuşdur".

Allahın Elçisi – sallallahu aleyhi və səlləm – Buxarinin rəvayət etdiyi hədisdə bizlərə öncədən belə xəbər vermişdir:

 

لَتَتْبَعُنَّ سَنَنَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ شِبْرًا شِبْرًا وَذِرَاعًا بِذِرَاعٍ ، حَتَّى لَوْ دَخَلُوا جُحْرَ ضَبٍّ تَبِعْتُمُوهُمْ . قُلْنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ الْيَهُودُ وَالنَّصَارَى قَالَ فَمَنْ

 

"Şübhəsiz ki, sizdən öncəkilərin yollarına addım addım uyacaqsınız. Hətta onlar kərtənkələ yuvasına belə girsə onlara uyacaqsınız!

Dedik: Ey Allahın Rəsulu! Yəhudi və nasranilərimi qəsd etdiniz?

Buyurdu: Onlar deyilsə kim?"

 

İslam ümməti, Allahın Elçisinin – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurduğu halda deyilmi?

Yəhudilər Allah üçün savaşmağa dəvət edildikdə Musaya – aleyhissalam – "Sən və Rəbbin gedin savaşın" dedilər. Günümüz müsəlmanlarının Allah üçün savaşmağa və çalışmağa etinasızlığı "Sən və Rəbbin gedin savaşın" demək deyilmi?

Bu elə bir uymaqdır ki, elementləri saymaqla bitməz...

Uca Allahın bu ümmətə vacib qıldığı, lakin ümmətin "unutduğu" və beləliklə keçmiş qövmlərə tabe olduğu fərzlərdən biri də "Xilafət" fərzidir.

Bu fərz, bəzi qüvvələr və axirətini onlara sataraq zərərə uğramış əlaltıları tərəfindən israrla unutdurulmağa və önəmsizləşdirilməyə çalışılır.

Bir çox müsəlman isə bu fərzi yerinə yetirmək üçün lazım olan çalışmalarda bir gecə belə yuxusuz keçirməmiş, malından bir manat belə xərcləməmişdir. Bir anlamda "Sən və Rəbbin xilafəti qurun" demişlərdir.

Çünki, onların hədəfi Uca Allahın misilsiz rızası deyil, rəzil nəfslərinin düşük həvəslərini təmin etməkdir!

Ey İnsan! Qiyamət günü Uca Allah sənə "Kəlamım ayaqlar altında tapdalanırkən Onu ucaltmaq üçün nələr etdin" dedikdə, qəlbin boğazına tıxanmadan Rəbbinin əmanətinə sahib çıx!

Uca Allahdan bizi və bu bəladan əziyyət çəkən bütün müsəlmanları bu zillətdən qurtarmasını niyaz edirəm.

 

Xilafət Niyə Lazımdır?

 

Bu suala cavab vermək üçün öncəliklə Müsəlmanın hədəfini bilməsi lazımdır. Müsəlmanın nihayi hədəfi şübhəsiz ki Uca Allahın razılığını qazanmaqdır. Bunun üçün isə Uca Allaha əmr və qadağalarında itaət etmək gərəklidir. Bu itaətin toplu halda ən gözəl şəkildə yerinə yetirildiyi model isə dövlətdir. Çünki, dinimizin bütünlükdə ayaqda qalması ancaq bir dövlətin varlığıyla mümkündür. Dövlət olmadan İslam fiqhinin cəzalar, müaməlatlar bölümü tətbiq edilə bilməz, müsəlmanlar dinlərini, özlərini, öz maraqlarını müdafiə edə bilməzlər. Bir sözlə dövlət olmadan İslamın ancaq üçdə biri yaşana bilər. Halbuki Allah bu dini üçdə ikisi yaşanmasın deyə deyil, dünyaya hakim olması üçün göndərmişdir.

İslamda dövlətin şərt olmadığını söyləyənlər ya İslamdan xəbərsiz cahillər, ya da İslamı şikəst etməyə, əhkamların bir qismini işləməz hala gətirməyə çalışan zındıqlardır. İslam sadəcə Allahla qul arasında qalan bir din deyil, ictimai münasibətləri, hüquqi cəzaları tənzim edən, toplumu tam mənasıyla idarə edən bir dindir.

Uca Allah Qurani Kərimdə Elçi göndərməsinin səbəbini bu şəkildə ifadə edir:

 

هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ

 

"Müşriklər istəməsədə, onu (dinini) bütün dinlərə üstün qılmaq üçün Rəsulunu hidayət və haqq dinlə göndərən Odur." (Ət Tövbə: 9/33 - Əs Saf: 61/9)

 

Digər ayələrdə isə Allahın dininə yer üzünə hakim qılmamız bu şəkildə istənir:

 

وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لاَ تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ لِلّهِ

 

"Fitnə aradan qalxıb, Din Allaha aid olana qədər onlarla savaşın..." (Əl Bəqərə: 2/193)

 

وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لاَ تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلّه

 

"Fitnə aradan qalxıb, Din tamamilə Allaha aid olana qədər onlarla savaşın..." (Əl Ənfal: 8/39)

 

 

Bu hədəfi gerçəkləşdirmək üçün isə Müsəlmanların mənəvi və maddi gücə ehtiyacı vardır. Lakin bu güclər sadəcə doğru bir koordinasiya və tək mərkəzli idarə sistemində düzgün və optimal istifadə oluna bilər.

Minlərcə kərpic düzənsiz şəkildə yığılsa fayda verməz. Lakin bunlar bir usta tərəfindən lazımi qaydada yığılarsa bir evə çevrilər... Bu usta isə Müsəlmanların ümumi koordinatoru olan Xəlifədir.

Qısaca olaraq, Uca Allahın Dinini yer üzünə hakim qılmaq istəyən bir topluluğun mütləq bir Xəlifəyə/Koordinatora, bu məqama çatmaq üçündə mini-xilafət modelinə ehtiyacı vardır. Əql sahibi kimsə bundan şübhə etməz. Bu səbəblə hikmət əhli "Xilafət - fərzlərin tacıdır" demişlər.

İndi isə - Uca Allahın iznilə - bu barədə alimlərimizin görüşlərini təqdim etmək istəyirəm.

 

[Muslih]

“Mən Xəlifə olacaq deyiləm” düşüncəsiylə çalışmalardan kənarda qalan qardaşlar! Sizdə xəlifə özəllikləri olmaya bilər. Lakin bu sizin üçün işdən qaçma bəhanəsi ola bilməz. Çünki, xəlifə öz məqamına ancaq müsəlmanların, hərbi, iqtisadi, siyasi, elmi və bir çox sahədəki kompleks çalışmaları sahəsində gəlir və bu dəstəklər sahəsində orada qalır.

Ən az bacarığı olanımız belə, bu işin fərziyyətini təbliğ edən məqalələrin internetdə və ya müsəlmanlar arasında yayılmasına kömək edə bilər. Hətta Allahı qəzəbləndirən saxta məqamlar əldə etməyə sərf etdiyimiz enerjimizi düzgün sərf etsək, hər fərd bundan daha artığını belə edər. Ancaq, çox təəssüf ki, guya İslam üçün canını belə verməyə hazır olduğunu iddia edənlərin bir çoxu bir saatlıq çalışmalardan belə qaçırlar ki, bu da onların qeyri səmimi olduqlarının ən böyük dəlilidir. Allahın əmrlərini yerinə yetirmək istəyən hər kəsin mütləq edə biləcəyi, dəstək ola biləcəyi nəsə var.

 

Açıqladığımız bu qayda haqqında böyük üsulçulardan Əbu İshaq Əş Şatibi (v. 790 h/1388 m) belə deyir:

 

فبعضُهم هو قادرٌ عليها مُباشرةً ، وذلك مَن كان أهلاً لها ، والباقون وإن لم يقدِروا عليها , قادرون على إقامةِ القادرين ، فمَن كان قادراً على الولايةِ ؛ فهو مطلوبٌ بإقامتِها ، ومَن لا يقدِر عليها ؛ مطلوبٌ بأمرٍ آخرَ ، وهو إقامةُ ذلك القادرِ وإجبارُه على القيامِ بها ؛ فالقادر إذًا مطلوب بإقامةِ الفرْضِ ، وغيرُ القادر مطلوبٌ بتقديم ذلك القادر ؛ إذ لا يُتوصَّل إلى قيامِ القادر إلا بالإقامةِ مِن باب ما لا يتم الواجب إلا به

 

"Bəziləri (kifayi fərz olan şeyi) yerinə yetirməyə birbaşa qadirdir ki, bu o işə əhil olan kimsədir. Geri qalanlar isə, bu işə qadir olmasalarda, qadir olanları iş başına gətirməyə qadirdirlər.

Kim vilayətə/xəlifəliyə qadirdirsə, ondan tələb edilən bunu yerinə yetirməsidir. Kim qadir deyilsə ondan tələb edilən qadir olanı iş başına gətirmək, onu bu vəzifəni yerinə yetirməyə məcbur etməkdir.

Elə isə qadirdən tələb olunan fərzi yerinə yetirmək, qadir olmayandan tələb olunan isə bu qadiri önə keçirməkdir.

Çünki qadiri iş başına gətirmək ancaq "vacibin yalnız onunla tamamlandığı şeydə vacibdir" prinsipi ilə həyata keçər."

 

Qaynaq: Əbu İshaq Əş Şatibi: Əl Muvəfaqat: 1/283-284

Daru İbni Affan: 1417/1997
 

[Muslih]

Zahiri alimlərindən İbn Hazm Əl Əndəlusi (384-456 h/ 994-1064 m) "Əl Fisal fil Miləli vən Nihəl" adlı kitabında bu barədə deyir:

 

اتفقَ جميعُ أهلِ السنةِ ، وجميعُ المرجئةِ ، وجميعُ الشِيعةِ ، وجميعُ الخوارجِ على وجوبِ الإمامةِ ، وأنَّ الأمّةَ واجبٌ عليها الانقيادُ لإمامٍ عادلٍ ، يُقيم فيهم أحكامَ اللهِ ، ويَسُوسُهم بأحكامِ الشريعةِ التي أتَى بها رسولُ الله - صلى الله عليه وسلم - حاشا النَّجَداتِ مِن الخوارجِ

 

"Bütün Əhli Sünnə, bütün mürciyələr, bütün şiyələr və bütün xəvaric qrupları İmamətin vacibliyində ittifaq ediblər.

Həmçinin ittifaq ediblər ki, ümmətin onlar arasında Allahın hökmlərini iqamə edən, onları Rəsulullahın – sallallahu aleyhi və səlləm – gətirdiyi şəriət hökmlərilə idarə edən adil bir imama boyun əyməsi vacibdir.

Xavariclərin nəcadat firqəsi bu ittifaqa qatılmayıb."

 

Qaynaq: İbn Hazm: Əl Fisal: 4/149

Beyrut: Darul Cil: 1416/1996

[Muslih]

Hənbəli alimlərindən Əbul Fərəc İbnul Cəvzi (508-597 h/ 1114-1201 m) Xəlifə təyini haqqında deyir:

 

واعلمْ ما رضِي ببْيعةِ يَزيدَ أحدٌ فيمن يُعوَّل عليه حتى العَوامّ أنكَروا ذلك  ، غيرَ أنهم سكَتوا خوْفًا على أنفسِهم  ، والعلماءُ يحكُمون بصحّةِ الإمامةِ إذا وقَعتْ قَهْرًا لموضِعِ الضَّرُورة

وقد انْعقَد إجماعُ الفقهاءِ على أنَّ الإمامةَ واجبةٌ  ، لأنَّ انتظامَ أمْرِ الدينِ والدنيا مقصودٌ شرعًا  ، ولا يحصُل إلا بإمامٍ مُطاعٍ  ، فوجَب نصْبُ الإمام

 

“Bil ki, güvənilən kimsələrdən (səhabə, alim və öndərlərdən) heç kimsə Yezidə beyətə razı olmamışdır. Hətta avam bunu rədd etmiş, lakin can qorxusundan susmuşlar.

Alimlər – güc yoluyla ələ keçirildiyi zaman – İmamətin (Xəlifəliyin) səhih olduğuna zərurət səbəbilə hökm etmişlər.

İmamətin (Xəlifə təyin etmənin) vacib olduğu haqqında fəqihlərin icması gerçəkləşmişdir.

Çünki, din və dünya işlərinin intizamı şərən qəsd edilən şeydir/varılmaq istənən məqsəddir və bu, ancaq tabe olunan bir imamla hasil olar.

Buna binaən İmam (Xəlifə) nəsbi/təyini vacib olmuşdur.”

 

Qaynaq: İbnul Cəvzi: Ər Rədd aləl Mutəassibil Anid Əl Mani min Zəmmi Yəzid: 78

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1426/2005

[Muslih]

Şafi alimlərindən Muhyiddin Ən Nəvəvi (631-676 h/1233-1277 m) Muslimin səhihini şərh edərkən deyir:

 

وأجمعوا على أنه يجبُ على المسلمِين نَصْبُ خليفةٍ , ووجوبُه بالشرْعِ لا بالعقْلِ

 

"Alimlər, bir Xəlifə nəsb etmənin müsəlmanların üzərinə vacib olduğunda icma etmişlər. Bunun vacibliyi əqlən deyil, şərəndir."
 

Qaynaq: Muhyiddin Ən Nəvəvi: Səhihu Muslim bi Şərhin Nəvəvi: 12/205

Misir: 1347/1929

[Muslih]

Şafi alimlərindən bir digəri Əhməd İbn Hacər Əl Məkki Əl Heytəmi (909-974 h/ 1504-1567 m) rafizilərə qarşı yazdığı “Əs Savaiqul Muhriqa fir Rəddi ala Əhlil Bida vəz Zandaqa” adlı əsərində xilafət məsələsində səhabənin icması haqda deyir:

 

اعلمْ أيضًا أنَّ الصحابةَ - رضوانُ الله تعالى عليهم أجمعين - أجمعوا على أنَّ نَصْبَ الإمامِ بعد انقراضِ زَمَنِ النبوةِ واجبٌ , بل جعَلوه أهمَّ الواجباتِ حيثُ اشتغلوا به عن دَفْنِ رسولِ الله

 

"Həmçinin bil ki, Səhabələr - Allah onların hamısından razı olsun - Nübüvvət zamanının bitməsindən sonra, İmam (Xəlifə) təyininin vacib olmasında icma etmişlər. Hətta, onu vaciblərin ən əhəmiyyətlisi saymışlar. Belə ki, Rəsulullahın dəfnilə deyil bununla məşğul olmuşlar."

 

Qaynaq: Əhməd İbn Hacər Əl Məkki: Əs Savaiqul Muhriqa: 7

Misir: Məktəbətul Qahirə: 1385

[Muslih]

Digər bir Şafi alimi, Alləmə Əbul Həsən Əl Mavərdi (364-450 h/974-1058 m) bu haqda deyir:

 

الإمامةُ موضوعةٌ لخلافةِ النبوّةِ في حِراسة الدينِ وسياسةِ الدنيا ، وعقدُها لمَن يقوم بها في الأمّةِ واجبٌ بالإجماعِ وإن شذَّ عنهم الأصَمُّ ، واُخْتلف في وجوبِها : هل وجبتْ بالعقلِ أو بالشرْعِ

 

“İmamət, Dinin mühafizə edilməsində, və dünya siyasətində/idarəsində, Nübüvvətin davam etdirilməsi üçün təsis edilmişdir.

(Mutəzilədən) Asam fərqli düşünsə belə, Ümmətdən bu işi (xəlifəliyi) yerinə yetirəcək birinin təyin edilməsi icmayla vacibdir.

İmam təyininin ağılla yoxsa şəriətlə vacib olmasında ixtilaf edilmişdir.”

 

Qaynaq: Əbul Həsən Əl Məvərdi: Əl Əhkəmus Sultaniyyə: 3

Kuveyt: 1409/1989

[Muslih]

Yəməndəki Şafi fəqihlərindən Yahya bin Əbil Xeyr Əl Umrani (489-558 h/ 1096-1163 m) Xilafətin vacibliyi haqda belə deyir:

 

والكلامُ في الإمامةِ مِن فروعِ الدينِ والمسائلِ الفقهيةِ التي تكلَّم بها أهلُ العلمِ ، ومذهبُ أصحابِ الحديثِ وأكثرِ أهلِ العلمِ إلى أنَّ نصْبَ الإمامِ واجبٌ

وقال بعض المتكلِّمينَ : لو تكافَّ الناسُ عن الظلْمِ لم يجِبْ نصْبُ الإمامِ

وهذا خطأ , لأنّ الصحابةَ - رضي الله عنهم - أجمعوا على نصْبِ الإمامِ , ولأن تَكافَّ الناسِ عن المظالم مستحيلٌ ، لأنَّ الظلْمَ مِن شِيَمِ النفوسِ وإنما يُظهره القدرةُ ويُخفيه العجْزُ

 

“İmamət mövzusu, elm əhlinin haqqında danışdığı, dinin fərindən və fiqhi məsələlərdəndir. Hədis əshabı və elm əhlinin əksəriyyətinin görüşü İmam (Xəlifə) təyin etmənin vacib olması yönündədir.

Bəzi kəlamçılar dedilər: Əgər insanlar zülmdən çəkinsəydilər İmam təyin etmək vacib olmazdı.

Bu xətadır! Çünki, səhabələr - Allah onlardan razı olsun - İmam təyin olunması üzərində icma etmişlər və insanların zülmdən çəkinməsi mümkün deyil (utopiyadır). Çünki, zülm nəfslərin xüsusiyyətlərindəndir və onu sadəcə qüdrət izhar edər, acizlik gizlədər.”

 

Qaynaq: Yahya bin Əbil Xeyril Umrani: Əl İntisar: 3/815

Riyad: Ədvaus Sələf: 1419
 

[Muslih]

Müfəssirlərdən İbn Kəsir (701-774 h/1302-1373 m) "Əl Bəqərə - 30" ayəsini təfsir edərkən Xilafətin vacibliyi haqqında bunları söyləyir:
 

وقد استدلَّ القرْطبي وغيرُه بهذه الآيةِ على وجوبِ نصْبِ الخليفة ليفصِلَ بينَ الناسِ فيما يختلِفون فيه ، ويقطَعَ تنازُعَهم ، وينتصِرَ لمظلومِهم مِن ظالمِهم ، ويُقيمَ الحدودَ ، ويزجُرَ عن تعاطي الفواحشِ ، إلى غيرِ ذلك مِن الأمورِ المهمّةِ التي لا تُمكِن إقامتُها إلا بالإمامِ ، وما لا يتمّ الواجبُ إلا به فهو واجبٌ

 

"İmam Qurtubi və digərləri bu ayəni Xəlifə təyin etmənin vacibliyinə dəlil gətirmişlər. Xəlifənin nəsb edilməsi ixtilaf etdikləri şeylərdə insanlar arasında mübahisənin həll etməsi, mübahisələrə son qoyması, zalimə qarşı məzluma yardım etməsi, həddləri iqamə eləməsi, çirkin əməllərin işlənməsindən çəkindirməsi və yerinə yetirilməsi ancaq İmamın olmasıyla mümkün olan digər mühim işləri yerinə yetirməsi üçündür. Vacibin ancaq onunla tamamlandığı şey də vacibdir."

 

Qaynaq: İbn Kəsir: Təfsirul Quranil Azim: 1/221

Riyad: 1420/1999
 

[Muslih]

Əşari məzhəbinin banisi Əbul Həsən Əl Əşari (260-324 h/874-936 m) Xəlifə nasbının vacibliyi haqqında deyir:

 

واختلفوا في وجوبِ الإمامةِ : فقالَ الناسُ كلُّهم إلا الأصَمُّ : لا بدَّ مِن إمامٍ

وقال الأصَمُّ : لو تَكافَّ الناسُ عن التظالمِ لاستغنَوا عن الإمامِ

 

"(Alimlər) İmamətin (Xəlifəliyin) vacibliyində ixtilaf ediblər:

(Mötəzilədən olan) Əsammdan başqa bütün insanlar demişlər: Mütləq bir imam olmalıdır.

Əsamm isə demişdir: Əgər insanlar bir birinə zülm eləməsələr İmama ehtiyacları olmaz."

 

Qaynaq: Əbul Həsən Əl Əşari: Məqalətul İsləmiyyin: 2/149

Beyrut: Məktəbətul Asriyyə: 1411/1991

[Muslih]

Malikilərdən Abdur Rahman İbn Xaldun (732-808 h/1332-1406 m) məşhur "Əl Muqaddimə" adlı əsərində deyir:

 

ثم إنَّ نصْبَ الإمامِ واجبٌ , قد عُرف وجوبُه في الشرعِ بإجماعِ الصحابةِ والتابعينَ ، لأنّ أصحابَ رسولِ اللهِ - صلى الله عليه وسلم - عندَ وفاته بادَرُوا إلى بيْعةِ أبي بكرٍ - رضي الله عنه - وتسليمِ النظرِ إليه في أمورِهم

وكذا في كلِّ عصرٍمِن بعد ذلك . ولم تُترَكْ الناسُ فَوْضى في عصرٍ مِن الأعْصارِ , واستقرَّ ذلك إجماعاً دالاً على وجوبِ نصبِ الإمامِ

 

"İmam (Xəlifə) nəsb/təyin etmək vacibdir! Şəriətdə bunun vacib olması səhabə və tabiunun icması ilə bilinmişdir. Çünki Allah Elçisinin - salləllahu aleyhi va səlləm - səhabələri onun ölümündən sonra Əbu Bəkrə - radiyallahu anhu - beyət etməyə və işlərinə nəzarət vəzifəsini ona tapşırmağa tələsmişdilər.

Eləcədə bundan sonra gələn hər əsrdə hal belə olmuşdur. İnsanlar heç bir əsrdə kontrolsuz (imamsız) buraxılmayıblar.

Beləcə davranış İmam nəsb/təyin etməyin vacibliyinə dəlalət edən icma şəklində formalaşmışdır."

 

Qaynaq: İbn Xaldun: Əl Muqaddimə: 1/330

Beytul Funun vəl Ulum vəl Ədəb
 

[Muslih]

Məşhur üsulçulardan Seyfuddin Əl Amidi (551-631 h/1156-1233 m) "Ğayətul Məram fi İlmil Kələm" adlı əsərində, İmam nəsb edilməsi haqda deyir:

 

مذهبُ أهلِ الحقِ مِن الإسلاميِّين أن إقامةَ الإمام واتِّباعَه فرضٌ على المسلمين شرعاً لا عقلاً

قال أهلُ الحق : الدليلُ الحقُّ القاطعُ على الوجوبِ قيامِ الإمامِ واتِّباعِه شرعاً ما ثبَت بالتواتر مِن إجماع المسلمين في الصدْر الأوّل بعدَ وفاةِ رسولِ الله صلى الله عليه وسلم على امتناع خلوِّ الوقتِ عن خليفةٍ وإمامٍ

 

"Müsəlmanlardan haqq əhlinin məzhəbi/görüşü budur: İmam nasb/təyin edilməsi və ona tabe olmaq, müsəlmanların üzərinə əqlən deyil şər'ən fərzdir.

... Haqq əhli dedi: İmam nəsbinin/təyininin və ona tabe olmağın vacibliyinə doğru və qəti dəlil, ilk dövrdə müsəlmanların Rəsulullahın - sallallahu aleyhi və səlləm - vəfatından sonra, "zamanın bir xəlifəsiz və imamsız olmasının qeyri mümkünlüyü" üzərində təvatürlə sabit olmuş icmasıdır."

 

Qaynaq: Seyfuddin Əl Amidi: Ğayətul Məram fi İlmil Kələm: 309-310

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1424/2004
 

[Muslih]

Hənəfi alimlərindən Sadrul İslam Əl Bəzdəvi (421-493 h/1030-1100 m) Qiblə əhlinə görə Xəlifə təyin etməyin fərzul kifayə olduğunu qeyd edir:

 

قال عامّةُ أهلِ القبلة : يجب على الناس أنْ يختاروا واحداً للإمامة ويفترَض عليهم إلا أنه فرضُ كفايةٍ , إن قام به البعض سقَط عن الباقينَ

 

"Qiblə Əhlinin tamamına yaxını belə demişdir: Bir nəfəri İmam/Xəlifə seçmək insanların/müsəlmanların üzərinə vacibdir, fərz qılınmışdır.

Ancaq bu fərzu kifayədir. Bir qrup bu işin öhdəsindən gələrsə, digərlərindən məsuliyyət qalxar."

 

Qaynaq: Sadrul İslam Əl Bəzdəvi: Usuluddin: 191

Qahirə: Əl Məktəbətul Əzhəriyyə lit Turas: 1423/2003

[Muslih]

Müfəssirlərdən Fəxruddin Ər Razi (544-606 h/1150-1210 m) Nur surəsi ikinci ayənin təfsirində xəlifə seçməyin vacibliyi haqda deyir:
 

البحث الخامس : في أن المخاطَب بقوله تعالى : { فاجلِدوا } من هو؟ أجمعتِ الأمة على أنَّ المخاطَبَ بذلك هو الإمام ، ثم احتجُّوا بهذا على وجوب نصْب الإمام ، قالوا لأنه سبحانه أمر بإقامة الحدِّ وأجمعوا على أنه لا يتولَّى إقامتَه إلا الإمامُ وما لا يتمُّ الواجبُ المطلَق إلا به وكان مقدوراً للمكلَّف فهو واجبٌ فكان نصْبُ الإمامِ واجباً

 

"Beşinci Bəhs: "Çubuqlayın" əmriylə müraciət edilən kimdir?

 

Ümmət burada müraciət edilənin/muxatabın İmam/Xəlifə olduğunda icma emişdir. Sonra bu dəlilə əsasən İmam/Xəlifə nasb etməyin vacibliyini söyləmişlər. Demişlər: Çünki, uca Allah həddlərin yerinə yetirilməsini əmr etmişdir və həddlərin ancaq İmam/Xəlifə tərəfindən yerinə yetirilməsinin lazımlığında da alimlərin icması vardır. Mütləq vacibin ancaq onunla tamamlandığı şey mükəlləfin qüdrəti daxilindədirsə o da vacibdir.

Beləliklə, İmam/Xəlifə təyini vacibdir."

Qaynaq: Fəxruddin Ər Razi: Məfatihul Ğeyb: 23/144

Beyrut: Darul Fikr: 1401/1981
 

[Muslih]

Hənəfi alimlərindən Nuruddin Əs Sabuni Əl Buxari (v. 580 h/1184 m) "Əl Bidəyə minəl Kifayə fil Hidəyə fi Usuliddin" adlı kitabında deyir:

 

قال أهلُ الحقِّ : لا بُدَّ للناس مِن إمامٍ يقوم بمَصالحِهم , وعليه إجماعُ الصحابة رضوان الله عليه أجمعينَ

 

"Haqq əhli belə demişdir: İnsanların məsləhətlərini təmin edəcək bir imamlarının olması qaçınılmazdır. Səhabələr - Allah hamısından razı olsun - bu mövzuda icma etmişlər."

 

Qaynaq: Nuruddin Əs Sabuni: Əl Bidəyə: 100

Misir: Darul Məarif: 1969

[Muslih]

Hənəfi alimlərindən Mulla Ali Əl Qari (v. 1014 h/1606 m) İmam Əbu Hənifənin "Əl Fiqhul Əkbər" əsərinə yazdığı şərhdə İmaməti qaçınılmaz qılan səbəbləri belə ifadə edir:

 

فقد أجْمعوا على وجوبِ نصْبِ الإمام , وإنما الخلافُ في أنه يجب على اللهِ وعلى الخلقِ بدليلٍ سمْعيٍّ أو عقْليٍّ , فمذهَبُ أهلِ السنةِ وعامَّةِ المعتزِلة أنه يجب على الخلق سمْعاً لقوْله عليه الصلاة والسلام على ما أخرجه مُسلم مِن حديثِ ابنِ عمرَ رضِي الله عنه بلفْظِ - مَن ماتَ بغير إمامٍ ماتَ ميتةً جاهليةً - , ولأنَّ الصحابةَ رضي الله عنهم جعَلوا أهمَّ المهِمَّاتِ نصْبَ الإمامِ , حتى قدَّموه على دفْنه عليه الصلاة والسلام , ولأنَّ المسلمينَ لا بدَّ لهم مِن إمامٍ يقوم بتنفيذِ أحكامِهم , وإقامةِ حدودِهم , وسدِّ ثغورِهم , وتجهيزِ جُيوشِهم , وأخْذِ صدَقاتِهم , وقهْرِ المتغلِّبةِ والمتلصِّصةِ وقُطَّاعِ الطريقِ , وإقامةِ الجُمَعِ والأعْيادِ , وتزويجِ الصغارِ والصغائرِ الذينَ لا أولياءَ لهم , وقِسْمَةِ الغنائمِ ونحوِ ذلك مِن الواجباتِ الشرْعية التي لا يتولَّاها آحادُ الأمة

 

"(Alimlər) İmam/Xəlifə təyin etməyin vacibliyində icma ediblər. İxtilaf sadəcə bu vacibin Allaha və insanlara şəri dəlilləmi, yoxsa əqli dəlilləmi sabit olduğu haqqındadır.

Əhli Sünnətin və Mötəzilənin böyük əksəriyyətinin görüşünə görə imamətin insanlar üzərinə vacibliyi şəri dəlillədir.

Çünki, Rəsulullah - aleyhissalatu vəssəlam - Muslimin İbn Ömərdən təxric etdiyi hədisində belə buyurur: "Kim imamı/xəlifəsi olmadan ölərsə cahiliyyə ölümü üzrə ölmüşdür."

Digər bir dəlil isə budur ki, Səhabələr - Allah onlardan razı olsun - imam təyin etməyi ən əhəmiyyətli iş saymışlar və hətta bunu Rəsulullahı - aleyhissalatu vəssəlam - dəfn etmədən öncə etmişlər.

Bundan başqa müsəlmanlar üçün onların hökmlərini tənfiz edəcək, həddlərini uyğulayacaq, sərhədlərini qoruyacaq, ordularını təchiz edəcək, zəkatlarını (müvafiq yerlərə paylamaq üçün) toplayacaq, (əmniyəti təmin etmək üçün) üsyançılarla, oğru-quldur və yol kəsənlərlə mübarizə aparacaq, cümə və bayram namazlarını qıldıracaq, vəlisi olmayan gənc oğlan və qızları evləndirəcək, qənimətləri bölüşdürəcək və müsəlmanların fərdi olaraq yerinə yetirə bilməyəcəyi digər vacibləri yerinə yetirəcək bir imamının olması qaçınılmazdır."

 

Qaynaq: Mulla Ali Əl Qari: Minahur Ravdil Əzhər Şərhu Fiqhil Əkbər: 410

Darul Bəşairil İslamiyyə: 1419/1998
 

[Muslih]

Şafi fəqihlərindən Əbu Həmid Əl Ğazali (450-505 h/1058-1111 m) "Əl İqtisad fil İtiqad" adlı kitabında imamət haqqında icmayla kifayətlənməyib, bu icmanın dayanağını gözəl bir şəkildə izah edir:

 

ولكنَّا نُقيم البُّرهانَ القطعيَّ الشرعيَّ على وجوبِه ولَسْنا نَكتفِي بما فيه مِن إجماعِ الأمة ، بل ننبِّه على مستنَدِ الإجماع ونقول : نظامُ أمرِ الدينِ مقصودٌ لصاحبِ الشرْعِ عليه السلام قطعاً ، وهذه مقدمةٌ قطعيةٌ لا يتصوَّر النِّزاع فيها ، ونُضيف إليها مقدمةً أخرى وهو أنه لا يحصُل نظامُ الدين إلا بإمامٍ مُطاعٍ , فيحصُل مِن المقدمتيْنِ صحةُ الدعوى وهو وجوبُ نصبِ الإمامِ

 

"Biz imamətin vacib olduğuna şəri-qəti dəlil gətiririk. Sadəcə ümmətin icmasının olmasıyla kifayətlənmir, icmanın dayanağına diqqət çəkərək deyirik:

Din işlərinin nizamı (haqqıyla/tam yerinə yetirilməsi) şəriət sahibinin (aleyhissalam) qəti şəkildə istədiyi şeydir. Bu, qəti və fərqli mövqey bildirmənin təsəvvür edilməyəcəyi bir müqəddimədir/əsasdır.

Biz ona ikinci bir müqəddiməni/əsasə əlavə edirik. O da belədir: "Din işlərinin nizamı ancaq itaət edilən bir imamın varlığıyla mümkün olar".

Bu iki müqəddimədən/əsasdan isə iddiamızın doğruluğu nəticəsi çıxır. İddiamız isə imam təyin etməyin vacib olduğudur."

 

Qaynaq: Əbu Həmid Əl Ğazali: Əl İqtisad fil İtiqad: 127

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1424/2004
 

[Usuli]

Şafi alimlərindən Əbul Məali Əl Cuveyni (419-478 h/1028-1080 m) "Ğiyəsul Uməm fi İltiyəsiz Zuləm" adlı kitabında deyir:

 

 وهو مسبوقٌ بإجماعِ مَن أشْرقتْ عليه الشمْسُ شارقةً وغاربةً ، واتفاقِ مذاهبِ العلماءِ قاطبةً

 

“17. Bunun (Xəlifə təyininin vacibliyi) üzərində, Şərqdə və Qərbdə yaşayanların icması və alimlərin mənsub olduğu bütün ekolların qəti ittifaqı vardır.”

 

Qaynaq: Əbul Məali Əl Cuveyni: Ğiyəsul Uməm: 23

Məktəbətu İməmil Harameyn: 1401