Перейти к содержимому


Фотография

Əbu Hənifənin Təvəssülə BaxışıBu mövzuda cavabımız


  • Mövzuya cavab vermək üçün, avtorizasiyadan keçməlisiniz.
Bu mövzudakı ismarıc sayı: 2

#1 Usuli

Usuli

    Forum Əhli

  • Moderators
  • 1.265 ismarıc
  • Məzhəb:Hənəfi

Yerləşdirilmə tarixi: 13 may 2014 - 23:25

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Bu günkü məqaləmdə toxunmaq istədiyim məsələ özü etibarıyla öncəlikli olmasada, batil bir yanaşma üslubuna sahib firqənin, öz əsaslarını bunun üzərinə qurması və bu əsasdan məhrum olmaları halında önəmli bir qalalarını daha itirmələri səbəbilə öncəlik kəsb edir.

Günümüz müsəlmanları arasında təvəssül məsələsinə yanaşmada əsasən üç mövqe mövcudur:
 

1. Sələfilər. Onlara görə bu məsələ etiqadın təməl mövzularına daxildir. Bu məsələdə azacıq sapma belə şirklə nəticələnə bilər. Məşhur ifadələrilə desək: Peyğəmbərlər bu kimi şeylərlə mücadilə üçün göndərilib...

2. Sufilər. Onların bu barədə tutduğu mövqe demək olar ki, hər yönüylə sələfilərin mövqeyinin tam əksidir. Onlara görə təvəssül etmək dinin vazkeçilməzlərindən, bunu inkar etmək isə Cəhənnəmə aparan etiqadi sapmalardandır. Peyğəmbərlər onlarla təvəssül edilsin deyə göndərilib. Təvəssülü inkar peyğəmbər və vəliləri, dolayısıyla dini inkardır.

3. Normal insanlar. Dinə normal bir yanaşma tərzinə sahib olan üçüncü qrup müsəlmanlar isə, bu iki firqə arasında orta bir mövqe tutublar. Onlar təvəssülü Allahın qoyduğu yerə qoyublar. Bu qrup qatında təvəssülün nə qəbulu, nədə inkarı etiqadi bir məsələ deyil. Fiqh sahəsində müxtəlif yanaşmaların mümkün olduğu bir məsələdir. İnsanlar bu kimi şeylərlə imtahan və ittiham olunmazlar.
 

Əslində dinin çizdiyi çizgidən kənara çıxan hər iki firqənin də tənqidi gərəklidir. Lakin, ölkəmizdəki təhlükənin miqyas və dərinliyi səbəbilə bu mövzuda sələfilərin mövqeyini tənqid edib, əksik yanlarını açıqlamağa öncəlik verdim. Məsələ çox şaxəli olsada, bu barədə onların ən çox üzərində durduğu və müxalifləri ilzam etməyə çalışdığı bir nöqtəyə cavab verməklə kifayətlənəcəyəm.

Onlar əsasən Hənəfi məzhəbi mənsublarını bu məsələdə öz məzhəb imamlarına müxalifətlə ittiham edirlər. Qısa olaraq ittiham bu şəkildədir: İmam Əbu Hənifə təvəssülü qadağan edib. Siz isə təvəssül edərək ona müxalifət edirsiniz.

Bu mövzuda təvəssül müdafiəçilərinin yazılarını incələsəmdə, bütün tutarlı cavabları özündə toplamış bir yazı görmədim. Bu səbəblə cavab olacaq bütün yönləri bir məqalədə toplayıb, müxaliflərin palçıqdan qurulmuş növbəti bir qalasını daha yıxmağa əzm etdim. Tövfiq ancaq Allahdandır.
 


  • Abdul Hakim, Əbu Ömər Hənəfi və Emil bu ismarıcı bəyəndilər
Ən çətin yıxılan büt, insanın öz nəfsidir...

#2 Usuli

Usuli

    Forum Əhli

  • Moderators
  • 1.265 ismarıc
  • Məzhəb:Hənəfi

Yerləşdirilmə tarixi: 13 may 2014 - 23:33

Öncəliklə bu sözlərin Hənəfi kitablarındakı şəklinə və açıqlamalarına baxaq, daha sonra təhlilinə keçək.

Bu barədə ən qədim rəvayət İmam Muhəmmədin (132-189 h/ 749-805 m) “Zahirur Rivayə - Güvənilir qaynaqlar”dan sayılan “Əl Camius Sağir” adlı kitabındadır:

 

ويُكره أن يقولَ الرجُل فى دعائه : أسألك بمَعْقِد العزِّ مِن عرشك

 

للمسئلةِ عبارتانِ بمقعَد مِن القعود وبمعقِد مِن العقْد فالأول لا يُشكَل أنه يُكره لأنه وصَف اللهَ تعالى بما هو باطلٌ وهو القعود على العرش , وهو قولُ المجسمة والثاني يُكره أيضاً لأن يُوهِم تعلُّقَ عزّه بالعرش فيُوهِم أنَّ عزَّه حادثٌ إذا تعلَّق بحادثٍ

ورُوي عن أبي يوسف رحمه الله أنه لم ير به بأساً لأنه ورد به الحديث

 

“İmam Muhamməd dedi: İnsanın dua edərkən “Səndən ərşindəki izzətin əlaqə yeri üçün istəyirəm” deməsidə məkruhdur.

 

Abdul Heyy Əl Luknəvinin şərhi: Bu məsələdə iki şəkil rəvayət vardır: biri “oturmaq” məsdəriylə əlaqəli “məqad – oturma yeri”, digəri isə “bağlamaq” məsdəriylə əlaqəli “maqid – bağlama/əlaqə yeri”.

Oturmaqla əlaqəli – ilk mənanın (təhrimi) məkruhluq səbəbi aydındır. Çünki bu halda uca Allah batil bir şeylə vəsf edilmiş olur.  Bu batil, Allahın ərş üzərinə oturmasıdır. Bu isə mücəssimənin görüşüdür.

Əlaqə yeri anlamındakı ikinci ifadəyə gəlincə buda məkruhdur. Çünki, Allahın izzətinin ərşlə əlaqəli olduğu, yaradılmışa bağlı olduğu üçün izzətinin sonradan yaradılmış olduğu zənnini oyandırır.

Əbu Yusufdan – rahimahullah - , hədisdə varid olduğu üçün bu cür duada bir problem görmədiyi rəvayət edilmişdir.”

 

Qaynaq: Abdul Heyy Əl Luknəvi: Əl Camius Sağir və Şərhuhu Ən Nafiul Kəbir: 482

Beyrut: Aləmul Kutub: 1406

 

Alauddin Əl Kəsəni (v. 587 h/1191 m) "Bədəius Sanəi fi Tərtibiş Şərai" adlı əsərində məsələni daha geniş bir şəkildə açıqlayaraq deyir:

 

ويُكرَه للرجُل أن يقول في دعائه أسألُك بحقّ أنبيائك ورُسُلِك وبحقّ فلانٍ لأنه لا حقَّ لأحدٍ على الله سبحانه وتعالى جلَّ شأنه وكذا يُكرَه أن يقول في دعائه أسألُك بمعقِد العزِّ مِن عرشِك

وروي عن أبي يوسف أنه لا بأس بذلك لورود الحديث وهو ما روي عن رسول الله - صلى الله عليه وسلم - أنه كان يقول في دعائه اللهمَّ إني أسألك بِمعقِدِ العزّ من عرشك ومنتهى الرحمةِ مِن كتابك وباسمك الأعظم وجدِّك الأعلى وكلماتِك التامةِ

وجهُ ظاهرِ الرواية أن ظاهرَ هذا اللفظ يُوهِم التشبيهَ لأنَّ العرشَ خلقٌ مِن خلائقِ الله تبارك وتعالى جل وعلا فاستحالَ أن يكونَ عز الله تبارك وتعالى مَعقودا به وظاهرُ الخبر الذي هو في حدّ الآحاد إذا كان مُوهِماً للتشبيه فالكَفُّ عن العمل به أسلمُ

 

“İnsanın dua edərkən “Səndən rəsullarının, nəbilərinin və ya filankəsin haqqı üçün istəyirəm” deməsi məkruhdur. Çünki, heç kimin Allah – subhənəhu və təala – üzərində bir haqqı yoxdur.

Həmçinin duasında “Səndən ərşindəki izzətin əlaqə yeri üçün istəyirəm” deməsidə məkruhdur.

Əbu Yusufdan bu cür dua etməkdə bir problem olmadığı nəql edilmişdir. Çünki bu haqda belə bir hədis var: “Allah rəsulu duasında belə deyərdi: Allahım! Səndən ərşindəki izzətin əlaqə yeri, kitabından rəhmətinin son nöqtəsi üçün, uca isminlə, uca zatınla və tam kəlimələrinlə istəyirəm”.

(Məkruhluq haqda) Güvənilir olan rəvayətin açıqlaması belədir: Bu ifadə təşbihi vəhm etdirdiyi üçün məkruhdur. Çünki ərş, Allahın – təbərakə və təala - yaratdıqlarından bir məxluqdur. Allahın – təbərakə və təala – izzətinin ərşə bağlı olması muhaldır/imkansızdır.

Əhəd kanalla rəvayət edilmiş hədisin zahiri təşbihi vəhm etdirirsə, onunla əməl etməmək ehtiyata daha uyğundur.”

 

Qaynaq: Alauddin Əl Kəsəni: Bədəius Sanəi: 6/504

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1424/2003

 

 

Mulla Ali Əl Qari (v. 1014 h/1606 m) “Haqqı üçün” ifadəsini  açıqlama mahiyyətində deyir:

 

قيل : ويحرُم أن يقول في دعائه : بحقّ فلانٍ ، نبيّاً كان أو وليّاً ، أو بحقّ البيت أو المشعر الحرام ، لأنه لا حقَّ للخلْق على الله ، لكن قد يقال : إنه لا حقَّ لهم وجوباً مِن أصْله ، لكنّ اللهَ سبحانه جعَل لهم حقاً مِن فضْله ، أو يُراد بالحقّ الحرْمة والعظَمة ، فيكون مِن باب الوسيلة ، وقد قال الله تعالى : {وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الوَسِيلَةَ} وقد عُدَّ مِن آداب الدعاء : التوسل بالأنبياء والأولياء على ما في «الحصن الحصين» : وجاء في رواية : اللهم إني أسألُك بحقّ السائلينَ عليك، وبحقِّ مَمشايَ إليك، فإني لم أخرُج أَشَراً ولا بَطَراً

 

“Belə deyilmişdir: İnsanın duada bu cür söyləməsi haramdır: Filankəsin haqqı üçün. İstər bu kimsə nəbi, istər vəli olsun. Eləcədə beytin, məşəril haramın haqqı üçün deməkdə bunun bənzəridir. Çünki, yaradılmışların Allah üzərində heç bir haqqı yoxdur.

Ancaq (buna cavab olaraq) deyilmişdir: Yaradılmışların Allah üzərində əsl etibarilə vacib olan bir haqqı yoxdur. Lakin, uca Allah öz lütfündən onlara bir haqq vermişdir. Yaxud da haqq sözüylə hörmət və əzəmət qəsd edilir və bu bir vəsilə olar.

Uca Allah buyurur: “Ona doğru vəsilə arayın”. (İbnul Cəzəri Əş Şafiiyə aid olan) “Əl Hisnul Hasin” adlı kitabda da zikr edildiyi üzrə nəbi və vəlilərlə təvəssül etmək duanın ədəblərindəndir.

Həmçinin bu şəkil bir hədis varid olmuşdur: Allahım səndən istəyənlərin haqqı üçün, sənə doğru yolumun haqqı üçün istəyirəm. Mən təkəbbür və narazılıq üçün çıxmadım.”...”

 

Qaynaq: Mulla Ali Əl Qari: Fəthu Bəbil İnəyə: 3/30

Beyrut: Darul Ərqam

 

 

Qeyd: Hənəfi alimlərinin bir çoxunun açıqlamaları eyni mahiyyətdədir. Dediyimizin təsdiqi üçün aşağıdakı kitablara baxıla bilər: Burhanuddin Əl Mərğinəni “Əl Hidayə”, Məvsili “Əl İxtiyar”, Burhanuddin Əl Buxari “Əl Muhit”, Bəbərti “Əl Binəyə”, Mulla Xusrov “Durərul Hukkəm”, Abdur Rahman Şeyxizadəh “Məcməul Ənhur”, Zeyləi “Təbyinul Həqaiq”, İbn Nuceym “Əl Bəhrur Raiq”, Haskəfi “Əd Durrul Muxtar”, İbn Abidin “Rəddul Muhtar”.

 


  • Abdul Hakim, Əbu Ömər Hənəfi və Emil bu ismarıcı bəyəndilər
Ən çətin yıxılan büt, insanın öz nəfsidir...

#3 Usuli

Usuli

    Forum Əhli

  • Moderators
  • 1.265 ismarıc
  • Məzhəb:Hənəfi

Yerləşdirilmə tarixi: 13 may 2014 - 23:48

İndi isə bu nəqllərin və açıqlamaların müzakirəsinə keçək. Sələfilərin irəli sürdüyü bu iddiaya bir çox yöndən cavablar vermədən öncə, öz açdıqları mövzunu biraz daha genişləndirib, məhz elə onların daha böyük nöqtələrdə Əbu Hənifəyə müxalif olduqlarına diqqət çəkmək istəyirəm. Bunun üçün cavablarda iki nöqtəyə ayrı – ayrı diqqət edilməsini istəyirəm:

A ) Təvəssülün etiqadi bir məsələ, şirkə vəsilə və bidət olması haqda Əbu Hənifənin mövqeyi.

B ) Təvəssülün caizliyi haqda Əbu Hənifənin mövqeyi.

 

İndi isə Allahdan tövfiq diləyərək iddialara təfsilatlı cavablarımızı zikr edək:

 

1. Əbu Hənifədən bu sözlər sabitdirmi/səhih rəvayət edilibmi? Sözün sabitliyinə yönəlik olaraq, hər şeydə səhih sənəd axtaran, hətta sənədindəki bəzi ravilərin ittiham edilməsi səbəbilə İmamın “Fiqhul Əkbər” kimi məşhur, bütün hənəfilər tərəfindən qəbul edilən kitabını belə rədd edən sələfilərin əlində bu sözlərə aid səhih bir sənəd varmı? Hətta sualı biraz daha asanlaşdıraq: Əlinizdə bu sözlərin ümumiyyətlə sizə görə mötəbər olan bir sənədi varmı? Cavab birmənalı olaraq: Yox! Çünki sizin “elm əhli” zənn etdiyiniz insanlar “zahirur rivayə” kitablarını “nəvadir” kitablarından ayıra bilməyəcək qədər cahildirlər. Ancaq görünür bu cahillik onların cəsarətinə əngəl olmur. Nəticədə cahil cəsur olar deyiblər...

Elə isə sizə görə etiqadi olan bir məsələdə, əlinizdə heç bir sənədi olmayan sözü hansı əsasla bayraq edirsiniz? Bu, öncəliklə sizin öz əsaslarınıza ziddir! Başqalarından hər sözə səhih sənəd tələb edərkən, öz mövqeyinizə uyduğunu zənn etdiyiniz bir məsələdə nəinki səhih, ümumiyyətlə sənəd belə axtarmırsınız? Bu davranış ikili standart deyilsə nədir?

Bu məqamda, “bu sözlərin Əbu Hənifəyə nisbətini səhih sənədlə isbat edin, sonra davam edək” deyərək sizi susdurmaq mümkün olsada, mən bu sözlərin nisbətinin qəbulu halına yönəlik cavablarıda verərək şübhənizi kökündən qurutmağı tərcih edirəm.

 

2. Siz sələfilərə görə təvəssül məsələsi etiqadı bir məsələ olub, insanı şirkə aparacaq bir bidətdir. Hətta ümməti bu “sapıqlıqdan” qurtarmaq üçün müstəqil əsərlər belə təlif etmisiniz. Halbuki ilk yeddi əsrdə yazılmış bir tək əqidə kitabında belə bu mövzuya aid bir cümlə tapmanız mümkün deyil.

Əbu Hənifədən bizim “fəri müxalifətimizi” isbat üçün etdiyiniz bu nəql, öncəliklə sizin daha təməl əsaslarınızı çürüdür. Çünki, İmam Əbu Hənifə bunu etiqadi məsələlərdən saymamış və şirkə vəsilə olan bir bidət olduğunu zikr etməmişdir. Hətta bunun haram olduğunu belə deməkdən çəkinərək məkruh ifadəsindən istifadə etmişdir. Bu sözlərə rastladığımız ən qədim kitab “Əl Camius Sağir” əsəri, sadəcə bir fiqh kitabıdır və bu məsələ orada müxtəlif mövzulardakı məkruhlar babında zikr edilib...

Dolayısıyla təvəssülün etiqadi bir məsələ olması, şirkə vəsilə sayılması, bidət olması, qəti dəlillərlə haram olması kimi təməl – üsuli nöqtələrin hamısında Əbu Hənifəyə müxalif olan sizlərsiniz! Sizə görə müqəddəs və məsum olan ilk üç əsrdən bütün bu nöqtələrdə sizi dəstəklədiyini zənn etdiyiniz ən kəskin söz, sadəcə Əbu Hənifədən nəql edib, öz başınıza oyun açdığınız bu ifadələrdir. Bu təməl nöqtələrin heç birində bir dənə belə sələfiniz yoxdur! Öz səfeh üsulunuza görə sələfi olmayan hər görüş batildir.

Bütün bu təməllərdə Əbu Hənifəyə müxalif olan sizlər, müvafiq olan isə bizlərik!

 

3. Əbu Hənifənin ifadəsi təvəssülün məkruhluğuna yox, müəyyən ifadələrlə edilən təvəssülün məkruhluğuna dəlalət edir. Bu qadağalar isə təvəssülün özüylə deyil, bunun üçün seçilən ifadələrlə əlaqəlidir və alimlərimiz tərəfindən tək tək səbəbi göstərilərək izah edilib. Bu sözləri şərh edən bir tək hənəfi fəqihinin belə, buradan “Əbu Hənifəyə görə təvəssül qadağandır” kimi bir nəticəyə vardığını görmədim. Dolayısıyla Əbu Hənifəyə təvəssülün məkruhluğu görüşünü nisbət etmək doğru olmaz.

 

4. Əbu Hənifədən zikr edilən sözlərdə təvəssülün bəzi növlərinin məkruhluğu qeyd edilir. Məzhəb qaydalarına görə məkruh ifadəsi, dəlilin haramlıq hökmü üçün yetərli olmadığı zaman verilir. Yəni təvəssülün özü bir tərəfə, sadəcə bu növünü belə qadağan etmək üçün qəti dəlil yoxdur. Dəlili qəti olmayan bir şeylə müxaliflərinizi etiqadi bir sapıqlıqla necə ittiham edə bilərsiniz? Dəlil haramlıq hökmü üçün belə yetərli deyilsə bidət, şirkə vəsilə, etiqadi sapma kimi şeylər haqqında necə yetərli ola bilər? Bu sözlər məhz sizin əleyhinizə olmaq üzrə təvəssülün etiqadi bir məsələ olmadığını və bənzəri təməlləri isbat edir.

 

5. Hənəfi məzhəbi kollektiv bir məzhəb olmasıyla digər məzhəblərdən seçilir. Bizim kitablarda, bir çox məsələdə Əbu Hənifənin, Əbu Yusufun və Muhəmməd bin Həsənin bir birinə müxalif görüşləri yanyana zikr edilir və bir çox hallarda “məzhəbdə fətva məsələn Əbu Yusufun görüşü üzrədir” qeydi düşülür. Dolayısıyla məzhəb mənsubu kimsənin hər hansı bir məsələdə müxalifəti, məzhəbə müxalifət yox imama müxalifət sayıla bilər ki, öz tələbələri belə bir çox məsələdə imama müxalifət etmişlər və burada ümumiyyətlə qınanacaq bir şey yoxdur.

İmam Əbu Yusufdan bu mövzuda Əbu Hənifəyə müxalif olduğu yuxarıda təqdim edilmiş sitatlarda da görüldüyü üzrə bizə rəvayət edilmişdir. Hətta fəqih Əbul Leysin bu məsələdə Əbu Yusufun görüşünü tərcih edərək bu cür duanı caiz saydığı bir çox fiqh kitabımızda rəvayət edilib. Ancaq imam öz tələbəsini tövhid düşmənliyi, şirkə yol açma, bidətçilik, haramı halallaşdırmaqla ittiham edib öz yanından qovmamışdır... Bu normal qarşılanan fiqhi bir ixtilafdır. Hənəfilərin Əbu Hənifənin deyil, Əbu Yusufun görüşünü tərcih edəcəklərini varsaysaq belə, bu məzhəb xaricinə çıxış deyil və heç bir vəchlə qınanmaz. Sizin yanaşmanız bu cür bir səfehliyə aparar: “Əbu Hənifə tövhidi qoruyaraq təvəssülü qadağan etmiş, Əbu Yusuf şirkə yol açaraq buna icazə vermişdir”... Ağlını kirayə vermək insana zəlalət olaraq yetər.

 

6. Ümumiyyətlə mən deyərdim ki, Əbu Hənifədən nəql edilən bu söz sizin əleyhinizə ən böyük hüccətdir. Belə ki, Əbu Hənifə və tələbələrinin bu mövzunu müzakirə etmələri, bunu fiqh kitablarına qeyd etmələri o dönəmdə bu cür duaların toplumda məşhur olduğuna güclü bir işarədir. Bunu təsdiqləyən başqa dəlillərdə mövcuddur. Məşhur olmasına rağmən “müqəddəs üç əsrdən” bu cür duanı qınayacaq demək olar ki heç bir şey nəql edilməyib. Sələf alimləri bir mənada bu cür dualara qarşı sükuti bir iqrar nümayiş etdirərək, “şirk vəsilələsinə” yol açmış, bu cür duada bir bəis olmadığına dair bir mənada sükuti bir icma etmişlər. Əlinizdə bu haqda qədim alimlərdən tək nəql olmadığı halda hansı həyasızlıqla “sələf təvəssülün haramlığında icma edib” deyə bilirsiniz? Bunu anlamaqda çətinlik çəkirəm...

 

7. Geniş araşdırmalarıma rağmən, Əbu Hənifənin sözlərini əsas alaraq təvəssüldən çəkinən bir tək hənəfi fəqihinə belə rastlamadım. Hətta bu sözləri kitabında zikr edənlərin əksəriyyəti, elə eyni kitabda təvəssül etmişlər. Fəqihlərin kitabları arasında təvəssül edilərək başlamayanlar çox nadirdir.

 

8. İmam Əbu Yusufun bu məsələdə Əbu Hənifəyə müxalifəti isə təqdim edilən sitatda da görüldüyü üzrə hədisə dayanır. Siz “əhli hədisə” nolubki Əbu Yusufun hədisə dayann görüşünü bir kənara atıb, Əbu Hənifənin dayanağını anlamadığınız görüşünə sarılırsız? Bu, sizin öz “üsulunuza” zidd deyilmi? Sənədi ən zəif hədisi belə rəydən üstun tutanların, lazimi anda öz qaydalarını çeynəməsi qəribədir...

 

9. Bizlərə yönləndirdiyiniz Əbu Hənifəyə müxalifət iddiasını eyni şəkildə sizə də yönlədirmək mümkündür. Bir çoxunuz özünü Əhmədin məzhəbinə nisbət edir və ya onu Əhli Sünnətin imamı sayır. Əhmədin təvəssülü müstəhəb görüb buna təşviq etdiyi isə məşhurdur. Bəli sizin şirkə vəsilə saydığınız təvəssülü! Niyə siz öz imamınıza müxalifkən, başqalarını eyni şeylə ittiham edirsiniz? Bu islaha öncə özünüzdən başlamanız gərəkli deyildimi?

 

10. Əbu Hənifənin sözlərində sizin batil bir inancınızın rədd edilməsinə də işarə vardır. Onun sözləri sizin “Allah ərş üzərinə oturmuşdur” şəklindəki görüşünüzü rədd edir. Həmd müvəffəq edən Allahadır.
 


  • Abdul Hakim və Əbu Ömər Hənəfi bu ismarıcı bəyəndilər
Ən çətin yıxılan büt, insanın öz nəfsidir...




Bu mövzunu oxuyan istifadəçi sayı: 0

0 İstifadəçi, 0 Qonaq, 0 Anonim