Ən populyar yazı

Nəcdilərin ən böyük şeyxi, Mücəddid və Şeyxul İslam adlandırdıqları Muhəmməd bin Abdil Vəhhab, Dariyyə qazisi Abdullah bin İsaya yazdığı məktubunda deyir:

    وأنا أُخْبِركم عن نفسِي - والله الذي لا إله إلا هو - لقد طلَبتُ العلمَ واعْتقدَ مَن عرَفني أنَّ لي معْرفةٌ وأنا ذلك الوقْتَ لا أعرِف معنى لا إله إلا الله ، ولا أعرِف دينَ الإسلامِ قبلَ هذا الخيْرِ الذي منَّ اللهُ به . وكذلك مَشايِخي ما مِنهم رجلٌ عرَف ذلك ، فمَن زعَم مِن علماءِ العارضِ أنه عرَف معنى لا إله إلا الله أو عرَف معنى الإسلامِ قبْلَ هذا الوقتِ أو زعَم عن مشايِخه أن أحداً عرَف ذلك فقدْ كذَب وافتَرى ولبَّس على الناسِ ومدَح نفسَه بما ليس فيه

 

    "Mən sizə özüm haqqında deyim ki – Ondan başqa ilah olmayan Allaha and olsun – mən elm öyrənirdim və məni tanıyanlar mənim bir şey anladığımı düşünürdülər.

    Halbuki, Allah bu xeyri (öz dəvətini qəsd edir) bəxş etmədən öncə mən "lə iləhə illəllah"ın mənasını və İslam dinini bilmirdim.

    Eləcədə mənim elmdəki şeyxlərim. Onlardan bir nəfər belə bunu (kəlimeyi şəhadətin mənasını və İslamı) bilmirdi.

    Arid bölgəsi alimlərindən kim, bundan öncə (öz dəvətini qəsd edir) "lə iləhə illəllah"ın və İslamın mənasını bildiyini və ya şeyxlərindən bir nəfərin belə bunu bildiyini zənn edərsə yalan danışmış, iftira etmiş, insanları aldatmış və özündə olmayan bir şeylə özünü tərifləmişdir."

 

Qaynaq: Muəlləfətuş Şeyxil İmam Muhəmməd bin Abdil Vəhhab: 7/187

Məktəbətu İbn Teymiyyə

    Digər bir məktubunda yenə eyni alimə və onun oğullarına müraciətlə deyir:

    وأنتم ومشايِخُكم ومشايخِهم لم يفهَموه ولم يميِّزوا بينَ دينِ محمدٍ - صلى الله عليه وسلم - ودينِ عمرِو بنِ لُحَيِّ الذي وضَعه للعرَبِ

 

    "Sizlər, sizin elmdəki şeyxləriniz, şeyxlərinizin şeyxləri bunu (kəlimeyi şəhadətin mənasını və İslamı) anlamayıblar və Muhəmmədin - sallallahu aleyhi və səlləm - dinini, Amr bin Luheyin ərəblər üçün təsis etdiyi dindən (bütpərəstlikdən) seçə bilməyiblər."

 

Qaynaq: Muəlləfətuş Şeyxil İmam Muhəmməd bin Abdil Vəhhab: 7/240

Məktəbətu İbn Teymiyyə

    Təliq: Öncəliklə qeyd edim ki, məktublarla müraciət etdiyi və İslamı anlamamaqla ittiham etdiyi Abdullah bin İsa, böyük hənbəli alimi Şəmsuddin Əs Səfərininin tələbəsidir və öz dövrünün böyük alimidir. Bu sözlərlə həm tələbəsini, həmdə Səfərininin özünü İslamla bütpərəstliyi seçə bilməməklə ittiham edir.

    Muhəmməd bin Abdil Vəhhabın dediklərinə gəlincə, şeyxin sözündən çıxan "faydalar" yaxşı anlaşılsın deyə onları sıralayaq:

    1. O özü təhsil dönəmində və yaşı irəliləmədən öncə İslamı və Kəlimeyi şəhadətin mənasını anlamadığını etiraf edir.

    2. Elm aldığı şeyxlərin də, bu ikisinin mənasını bilmədiyini qeyd edir.

    3. Nəcdin bir qismi olan Arid bölgəsinin alimlərindən - bunlar dörd məzhəbin fəqihləridir - bir nəfərin belə İslamı və Kəlimeyi şəhadətin mənasını anlamadığını qeyd edir.

    4. Bu alimlərin dərs aldıqları şeyxlərdən - bunlar dörd məzhəbin fəqihləridir - bir nəfərin belə də bu iki şeyi anlamadığını, İslamla bütpərəstliyi seçə bilmədiyini qeyd edir.

    5. Öncəki iki bənddə qeyd etdiyimiz sözlərin əksini, yəni alimlərin İslamı və Kəlimeyi şəhadətin mənasını bildiyini iddia edəni isə 4 vəsflə ittiham edir:

    A ) Yalan

    B ) İftira

    C ) İnsanları aldatmaq

    D ) Özündə olmayan şeylə öyünmək.

    Muhəmməd bin Abdil Vəhhabın "tövhidi bilməyən" şeyxlərinin ən məşhurları bunlardır:

    1. Atası Abdul Vəhhab bin Suleyman. Uneyzənin fəqihi və qazisi.

    2. Abdullah bin İbrahim bin Seyf Ən Nəcdi.

    3. Muhəmməd Həyat Əs Sindi. Buxarinin səhihinə haşiyəsi mövcuddur.

    4. Əli Əfəndi Əd Dağistani.

    5. Abdul Lətif Əl Afaliqi Əl Əhsai.

    6. Muhəmməd Əl Afaliqi Əl Əhsai.

    7. İsmail Əl Acluni. Məşhur mühəddis.

    8. Muhəmməd Əl Məcmui Əl Bəsri.

    9. Şihabuddin Əl Musuli. Bəsrə qazisi.

    10. Həsən İslambuli.

    11. Zeynuddin Əl Məğribi.

    12. Həsən Ət Təmimi.

    13. Yusuf Alu Seyf.

    14. Abdullah bin Abdil Lətif Əş Şafi.

    15. Abdullah bin Səlim Əl Bəsri.

    16. Sibğatullah Əl Heydəri.

Və aleykumussəlam. Favzanın sözlərinə münasibət bildirməklə yanaşı bu mövzuda müsəlmanlara doğru qərarlar verməyə yardımçı olacaq bəzi qaydalarada toxunmaq istərdim.

Favzanın bu fətvada dediyi “Suriyaya getmək caiz deyildir” sözləri iki əsasa dayanır:

1. Suriyada fitnədir.

2. Cihad olsaydı belə ora getmək üçün ana ata, və hökmdarın izni lazımdır.

Ümməti köməksiz qoyma yollarında ixtisaslaşmış saray təlxəyinin əsas olaraq zikr etdiyi şeylərin biri reallıqla, digəri şəriətlə əlaqəlidir.

Reallığa gəlincə, biz yazılarımızda dəfələrlə qeyd etmişik ki, bir şey haqqında danışmaq üçün ondan xəbərdar olmaq qaçınılmazdır. Həyatı boyu “məsçid-ev” marşrutundan kanara çıxmamış, önünə qoyulan xəritədə belə Suriyanın tapmaqdan aciz olan bu köstəbəyin, Suriya haqqında danışıb, orada fitnəmi, cihadmı olduğunu müəyyən etməsi qeyri mümkündür. Dolayısıyla belə birisi Suriya haqqında bir qərar verə bilməz. Verdiyi qərarda hər halda yalançıdır. Onun fitnə sözüylə nə qəsd etdiyi isə çox maraqlıdır... Adətən bu kəlimə müsəlmanların arasında çıxan savaşlar üçün istifadə edilir. Orada isə Allaha həmd olsun belə bir şey mövcud deyildir.

Gətirdiyi şəri əsasa gəlincə, öncəliklə hal hazırda cihad bütün dünya müsəlmanları üçün fərzul ayn hökmundədir. Fərzul ayn olan cihad üçün valideyn və hökmdar izni şərt deyildir. Xüsusəndə hökmdar, müsəlmanların məsləhətini düşünməyən, həyatı boyu kafirlərin kuklası olmuş bir kimsədirsə. Dediklərimin doğruluğuna əmin olmaq üçün, orta səviyyəli bir fiqh kitabına baxmaq yetərlidir.

Nəticə etibarıyla, Favzanın verdiyi qərar həm reallıq, həmdə şəri yöndən heç bir əsası olmayan yalan, Allaha, rəsuluna və müsəlmanlara xəyanətdir.

Toxunmaq istədiyim ikinci əsas, müsəlmanların belə tələlərə düşmə səbəbləri haqqındadır. Ümumiyyətlə aramızda yayğın olan çoxsaylı sindromlardan biri, isminin önünə “alləmə”, “şeyx” və bənzəri titullar düzülən hər kəsin həqiqətən alim zənn edilməsidir. Halbuki onların bir çoxu nəinki alim, adam belə deyillər...

İnsanlar onları alim zənn etmə nöqtəsində xəta etdikdən sonra, ikinci bir nöqtədədə xəta edirlər. Xətaya yol verdikləri ikinci nöqtə təqlid məsələsidir. Onlar təqlidin sərhədlərini müəyyən edə bilməməyin zərərini çəkirlər.

Əsl etibarıyla təqlid təqdir edilən bir şey deyildir. Sadəcə zərurətdə baş vurulan bir yoldur. Təqlid öz imkanlarımızın bitdiyi yerdə başlayar. Favzan günəşə yaşıl deyib deyə, günəşin sarı olduğunu gördüyü halda onun yaşıl olduğuna inanan kimsə muqallid yox, uzunqulaq adına layiqdir. Məsələlərin reallıq yönü hər kəsin özü tərəfindən müəyyən edilə biləcəyi bir şey olduğu üçün, bu nöqtədə təqlid, günəş məsələsində təqlid kimidir. Məsələn hər bir müsəlman qrup, öz nümayəndəsini Suriya göndərib, oradakı savaşın müsəlmanlarla-kafirlər, yoxsa müsəlmanlarla-müsəlmanlar arasında olduğunu müəyyən edə bilər. Əlindəki bu imkanlar varkən, dünya müsəlmanlarının halı barədə kor, kar və lal olan Favzanı təqlid edən kimsənin misalı öz gözünü bağlayıb, kor birindən onu doğru yolla aparmağı rica edən səfehin misalıdır.

Şəri yönə gəlincə mövzuların bir çox haqda, xüsusən cihad mövzusunda qədim rabbani alimlərin kitablarında təfsilatlı şəkildə mövcuddur. Eyni şəkildə sıradan müsəlmanlar belə fiqh kitablarını oxuyaraq Favzan kimilərin onları belə asanlıqla aldatmasına əngəl ola bilərlər.

Toxunmaq istədiyim digər bir məsələ daha vardır. Bu da bəzi müsəlmanların ikili standartlarıdır. Məsələn Rəşad Hümbətov və bənzəri cüvəllağılar “Suriyada fitnədir, getmək olmaz” dedikdə onları təhqir atəşinə tutan cihad tərafdarı müsəlmanlar, eyni sözlərin sahibi Favzan və ya başqa bir “alləmə” ləqəbli təlxək olduqda ağızlarına su alıb bu fətvaları görməməzlikdən gəlir və hətta utanmadan Favzan və müsəlmanların namusunu hərraca çıxarmış bənzəri kimsələrə hörmət bəslədiklərini deyirlər. Bu ikili standartı, Allah üçün sevib, onun üçün buğz etmə prinsipilə, səmimiyyətlə uzlaşdırmaq, mümkün deyil... Bu, Allahın Qurani Kərimdə yəhudiləri vəsf etdiyi bir davranışdır.

Seyfullah! Yazında bir sual və bir tələb var.

Sualın: Yalanları sadəcə göz gəzdirərəkmi gördün?

Cavabım: Bəli! Yalanlar çox olunca sadə bir göz gəzdirmək onların bir qismini görmək üçün yetərlidir.

Tələbin: Yalan və müxalif görüşləri zikr et.

Cavabım: Yalan və müxalif görüşlərdən üç ədədini örnək olaraq aşağıda zikr edirəm. Ancaq bu mücərrəd müxalifət deyil, həmçinin alimlərin adından, din mövzusunda yalan danışmaq, insanları dində aldatmaqdır. Belə birisi isə qəti şəkildə cərh edilməlidir.

Örnək-1: Kitabın yazarı küfrə düşürən felləri sayarkən deyir:

Allah ile kendisi arasında aracı bulunduran, (bu aracılara) bel bağlayan, dua eden ve dilekte bulunan...  

(El-Fetevayi Hindiye 2/258 – El-Bahr-ür Raik 5/129-13)

Rədd: Mən qaynaqlardan ikisini seçərək, o bölümlərə baxdım. Verilən səyfə nömrələri hər iki kitabda "Riddət" bölümünün əvvəlidir. Və orada bu cümlələr yoxdur. Əslində cümlələrin Hənəfi fəqihlərinə aid olmadığı, sələfi stilində yazıldığı çox bariz idi. Ancaq yenədə əmin olmaq üçün qaynağa müraciət etdim. Eyni sətirlərin altındakı digər qaynaqlara baxmadım. Ordan nələr çıxar... bunu ancaq Allah bilir...

Örnək-2: Kitabın yazarı Namazın tərki haqda danışarkən deyir:

Hanbelilere göre namazı terk eden kâfir ve mürtetdir. Malı, müslüman devletin hazinesine verilir. Ve müslüman olmayanların mezarlığına defnedilir. Namazı inkâr ederek terk etmesi ile tembellik yüzünden terk etmesi arasında fark yoktur.

 (İbn Kudame El-Muğni 8/547)

Rədd: Hənbəlilərə görə namazın tərki ixtilaflıda olsa bu nöqtə üzərində durmaq istəmirəm. Ancaq müəllifin bu iddiaya İbn Qudəməni qaynaq göstərməsi yalandır. Çünki, İbn Qudəmə bunun əksinə icma nəql edir:
 

ولأن ذلك إجماعُ المسلمينَ ، فإنا لا نعلَم في عصْرٍ مِن الأعْصار أحدًا مِن تاركِي الصلاةِ تُرِك تغسيلُه ، والصلاةُ عليه ، ودفنُه في مَقابرِ المسلمينَ ، ولا مُنع ورثتُه ميراثَه ، ولا مُنع هو ميراثَ مورِّثِه ، ولا فُرِّق بين زوْجينِ لترْكِ الصلاةِ مِن أحدهما ؛ مع كثرةِ تاركِي الصلاةِ ، ولوْ كان كافرًا لثبَتتْ هذهِ الأحكامُ كلُّها ، ولا نعلَم بينَ المسلمينَ خلافًا في أنّ تاركَ الصلاةِ يَجب عليه قضاؤُها ، ولو كان مرتدًا لم يجبْ عليه قضاءُ صلاةٍ ولا صيامٍ
وأما الأحاديثُ المتقدِّمةُ فهي على سبيلِ التغليظِ ، والتشبيهِ له بالكفّارِ ، لا على الحقيقةِ
 

"Çünki, bu (namazı tərk edənin kafir olmadığı görüşü) müsəlmanların icmasıdır. Belə ki, biz - namazı tərk edənlərin çox olmasına baxmayaraq - hər hansı bir əsrdə namazı tərk edənlərdən bir nəfərin belə öldüyü zaman yuyulmasının, cənazə namazının qılınmasının, müsəlman qəbirstanlğına basdırılmasının tərk edildiyini bilmirik. Eləcədə onun varisləri mirasdan məhrum edilməyiblər, oda ona buraxılan mirasdan məhrum edilməyib, ikisindən biri namazı tərk etdi deyə həyat yoldaşları bir birindən ayrılmayıb.
Əgər namazı tərk edən mürtəd sayılsaydı bu hökmlərin hamısı mütləq reallaşardı.
Müsəlmanlar arasında, namazı tərk edənə qəzanın vacib olduğu haqda bir ixtilaf bilmirik.
Əgər namazı tərk edən bu səbəblə mürtəd olsaydı, nə bir namazın nə də bir orucun qəzası ona vacib olmazdı.
Yuxarıda (namazı tərk edənin kafir olduğu haqda) zikr edilən hədislər isə qorxutma və belə birisini kafirlərə bənzətmək mənasındadır, yoxsa həqiqi mənada deyil."

Qaynaq: İbn Qudamə: Əl Muğni: 3/357-358
Riyad: Daru Aləmil Kutub: 1417/1997

Örnək-3: Kitabın yazarı miras məsələsi haqda deyir:

Dört mezheb müslümanın kâfirden, kâfirin de müslümandan miras alamayacağı konusunda ittifak etmişlerdir. (Neylil Evtar 6/83- El-Muğni Ibn Kudame 7/175)

İzah: İbn Qudəmənin sözləri müəllifin çatdırdığı şəkildə deyil əksinə qısa olaraq belədir: "Kafir müsəlmandan ittifaqla miras ala bilməz. Müsəlmanın kafirdən almasına gəlincə, alimlərin cumhuruna görə hökm eynidir. Bir qism alimlər isə müsəlmanın kafirdən miras almasını caiz sayıblar". Daha sonra bu görüşdə olan fəqihləri sayır...
 

Xülasə kitab analizə tabe tutulub, qaynaqları incələnsə buna bənzər bir çox yalan aşkarlamaq olar. Əslində zamanımı müsəlmanların özlü problemlərinin həllinə vermək istəsəmdə, zaman-zaman bu cür şeylər vaxtımızı alır. Xalq misalında deyildiyi kimi, "bir dəli quyuya daş atır. Onu çıxarmaq üçün yüz ağıllı toplanır".

Sizlərin səmimiyyət səviyyəsini bilsəmdə, sırf insanlar bu cür təhrifçilərdən uzaq olsun deyə bu cavabı yazmağa zaman sərf etməli oldum. Tövfiq ancaq Allahdandır.

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Xüsusən tasavvuf əhli arasında yayğın olan bir xəstəlik vardır. Ölü və ya diri şeyxlərə, vəli dedikləri kimsələrə uzaqdan səslənərək və yaxud qəbirləri başında onlardan müxtəlif mövzularda kömək istəmək. Bütpərəstlik yolunun girişi olan bu kimi davranışların İslamda yeri olmadığı aşikardır.

Bu qəlb xəstəliyinin getdikcə yayılması və bu cür münkərlərin bizə də nisbət edilməsi səbəbilə, mövzu haqqında bir məqalə yazmaq, alimlər tərəfindən bunun qadağan edildiyini göstərməklə yanaşı, bu qəlb xəstəliyindən uca Allaha sığındığımızı da vurğulamaq istədik. Tövfiq yalnız Allahdandır.

003. Əbu Zeyd ləqəbli sələfi.

1. Təhrif Sahibi: Zikr edəcəyimiz təhriflərin sahibi, sələfilərin məşhur dəvətçisi Əbu Zeyddir. Ona qamətin çoxsaylı kseronüsxələrindən biri də deyə bilərik. Əbu Zeydin yalan və təhrifləri hətta şiələr tərəfindən belə ifşa edilsədə, vaizlik etdiyi ortamda yalan cərh səbəbi sayılmadığı üçün hələdə əllər üstündə daşınmaqdadır...

2. Təhrifin şəkli: Bu böyük "şeyxin" sadəcə bir vəzinə qulaq asdığım üçün sadəcə oradakı təhriflərin önəmlilərinə işarə etmək istəyirəm. Vəz "Sünnədən uzaq düşənlərin halı" adlanır. Hənəfi məzhəbinin adını belə düzgün söyləyə bilmədiyi halda, Hənəfi fiqhində "dərinləşdikdən" sonra sələfiliyə keçən bu "fəqih" deyir:

A ) 13: 10 – da məzhəbdə həddən artıq "dərinləşmiş" fəqihimiz and içərək (!) xülasə olaraq deyir: İstədiyiniz Hənəfi kitabını açın, Əbu Hənifənin, Əbu Yusufun, İmam Muhəmmədin mövlud keçirməyi bidət saydıqlarını görərsiniz.

Bu yalanın cavabı: Mövlud mövzusunda azacıq araşdırma etmiş birisi bilir ki, İslam aləmində mövlud keçirmə ənənəsi bu üç imamın ölümündən yüz illər sonra meydana çıxmışdır. Dolayısıyla onların bu əmələ bidət demələri mümkün deyil və onlar bu haqda danışmamışlar.

B ) 13: 36 – da deyir: Hənəfilərin icmasıyla mövlud bidətdir.

Bu yalanın cavabı: Siyaqdan anlaşılan bidətlə şəri mənanı qəsd etdiyidir. Hənəfi alimləri nəinki bu əməlin bidətliyində icma etməmiş hətta, Mulla Əli Əl Qari, Burhənuddin Əl Hələbi, İbn Abidin kimi seçkin alimlər bu əmələ təşviq edən müstəqil əsərlər təlif etmişlər.

C ) 13: 44 - də deyir: İbn Abidin mövlud bidətinin ğulat rafizilər tərəfindən ortaya qoyulduğunu və sünnilərin bundan uzaq durmasının gərəkliliyini söyləmişdir.

Bu yalanın cavabı: İbn Abidinin bu əmələ təşviq edən məşhur risaləsi bu sözlərlə başlayır:

اعلم أن من البدع المحمودة عمل المولد الشريف في الشهر الذي ولد فيه ، وأول من أحدثه الملك المظفر صاحب اربل

قال ابن كثير في تاريخه: كان يعمل المولد الشريف في ربيع الأول ويحتفل فيه احتفالا هائلا ، وكان شهما شجاعا بطلا عاقلا عادلا

 

"Bil ki, Allahın Elçisinin doğulduğu ayda mövlud keçirmək öyülən bidətlərdəndir. Bunu ilk ortaya qoyan Ərbil hökmdarı Məlik Müzəffərdir.

İbn Kəsir tarixində deyir: O, Rabiul Əvvəl ayında mövludu təntənəli bir şəkildə qeyd etdi. Məlik Müzəffər ləyaqətli, şücaətli, qəhraman, ağıllı və adil biri idi..."

 

D ) 14: 15 – də deyir: Hənəfi, Şafi, Maliki məzhəbinə görə saqqaldan götürmək haramdır. Sadəcə İmam Əhməd bir tutamdan artığını almağı caiz görüb.

Bu yalanın cavabı: Əvvəla bu üç məzhəbə görə saqqaldan almaq haram deyil. Hətta Şafi məzhəbində racih görüşə görə saqqalı dibindən qırxmaq belə haram deyil. Lakin, qəhramanımızın digər məzhəblərdə "dərinləşməyə" fürsət tapmadan sələfi olduğunu nəzərə alaraq ona sadəcə Hənəfi məzhəbi adından cavab verəcəm.

Həm Əbu Hənifə, həm Əbu Yusuf və İmam Muhəmmədə görə saqqalın bir tutamdan artığını kəsmək sünnətdir. Bu səfehin iddia etdiyi kimi haram deyil! Bu barədə hənəfi alimlərinin görüşü Forumun fiqh bölümündə saqqalla bağlı məqalədə mövcuddur.

E ) 29:00 – da deyir: Bunlar fərzdən sonra sünnəti qılıb, sonra zikr edirlər bu bidət Osmanlı vaxtında çıxıb. (Yəni Hənəfi məzhəbində belə bir şey yoxdur)

Bu yalanın cavabı: Osmanlı dövləti qurulmadan vəfat edən məşhur Hənəfi fəqihi Məvsili, məzhəbin ən etibarlı kitablarında biri sayılan "Əl İxtiyar" əsərində bu haqda deyir:
 

وكل صلاة بعدها سنة يكره القعود بعدها، بل يشتغل بالسنة لئلا يفصل بين السنة والمكتوبة

 

"Özündən sonra sünnət namazı olan bütün namazlardan sonra oturmaq məkruhdur. Sünnəti qılmalıdır ki, sünnətlə fərz arasında fasilə olmasın"

Qəhramanımızın sadəcə bu vəzində belə cavab veriləcək bir çox xüsus vardır. Lakin, Allahın dini mövzusunda bu qədər yalan, bir insanın yalançılar ensiklopediyasında fəxri yer alması üçün yetərlidir. Təbii ki, Allahın dini üçün qeyrət çəkən kimsələr qatında...

Əbu Zeydə tövsiyəmiz isə, danışdığı yalanlardan tövbə etdiyini açıqlayacağı bir dərs hazırlamasıdır. (Bu yazının ona təqdim edilməsindən (2012 ci ildən) bir il keçməsinə rağmən Əbu Zeyd tərəfindən heç bir etiraf və üzr bəyan edilməmişdir)
 

Və aleykumussalam və rahmətullah.

Sualına tələb etdiyin şəkildə təfsilatlı cavab verməyəcəm. Çünki buna ehtiyacda yoxdur.

Lakin bu barədə hər ağıl sahibinə faydalı olacaq bir üsul zikr etmək istəyirəm. Biz ümumi mənada insanlara təqlidi tövsiyə etsəkdə, bu işin təfsilatı var. Təqlid bir qayda olaraq insanın öz imkanlarının yetərli olmadığı yerdə zərurətən baş vurulan bir şeydir. Hər insana vacib olan gücü, nisbətində təhqiq etməsidir. Çünki, Allah hər kəsi öz anlayışı səviyyəsində imtahan edər.

Bu ölçünü itirən qardaşlar təqlid ediləcək məsələlərin sərhədlərini gözləmirlər. İnsanlar az qala yatmadan öncə südmü, sumu içməyin daha uyğun olacağını alimlərdən soruşacaq hala gəliblər. Halbuki bu sahədə hökm vermək üçün fiqhi yox, tibbi bilgi tələb edilir.

Bizim müzakirə obyektimiz olan insanların dəyərləndirilməsinə gəlincə məsələnin iki yönü vardır. Sübut və dəlalət. Hansısa hədisin güvənilir olub olmadığı nöqtəsində alimi təqlid etmək, oradakı hadisəni mütləq onun yorumuyla anlamamızı tələb etmir. Əgər bu bizim söz söyləyə biləcəyimiz bir sahədirsə əldəki faktları özümüz analiz edib nəticəyə varmamız ən doğru olandır. 

Məsələn bir alim, Müaviyənin Abdur Rahman bin Hassanı diri diri yerə basdırtdığını, İbn Abbasın oğullarını öldürtdüyünü səhih olaraq qəbul etdikdən sonra bu hadisələrə nağıl şəklində “xəlifədə əsl olan haqlı öldürməkdir” və bu kimi təvillər gətirirsə mən o təvili almaq məcburiyyətində deyiləm. Əksinə ortada hamının qəbul etdiyi faktlar üzərində öz analizimi aparıb qənaətə vara bilərəm. Çünki, kiminsə diri diri basdırılmasının, qanuni xəlifə olan Əliyə qarşı gəlinməsinin nə demək olduğunu anlamaq üçün fəqih yox, ağıl sahibi olmaq yetərlidir.

Yaxudda Müaviyə tərəfdarlarıyla müxaliflərinin üzərində ittifaq etdiyi bir faktı deyim. Hamıya bəllidir ki, Yezidi qılınc gücüylə krallığa o gətirmişdir. Kimsə bunun səhihliyini inkar etməz. Bu faktı təhlil etmək xüsusi bir elm tələb eləmir. Allahın hikmətdən azda olsa nəsib verdiyi kimsələr bilirki, xilafət müsəlmanların ən stratejik məqamıdır. Ümmətin salahı o məqama ciddi şəkildə bağlıdır. Onun üçün sələf alimlərindən rəvayət edilən sözdə deyilir ki, “qəbul ediləcəyini bildiyim tək duam olsa onu xəlifə üçün edərdim”. Əgər bu fakt işığında Müəaviyəyə münasibət sorulsa mən ümmətə qarşı bundan daha böyük bir cinayət bilmirəm. Əgər biri quduz köpəyi açıb küçəyə buraxırsa, qınaq köpəyə yox sahibinə yönəldilər. Yezidin etdiklərinin bir çoxu hamı tərəfindən qəbul olunur. Bu hadisələrin başında Peyğəmbər şəhərinin yağmalanması, səhabınin qızlarının kafir bərbərilər tərəfindən zorlanıb  hamilə buraxılması, Cənnət cavanlarının seyyidi Huseynin qətli, Kəbənin mancanaqlarla atəşə tutulması və s. cinayətlər vardır.

Yəni qayda olaraq bu cür şeyləri dəyərləndirməkdə öz əlimdəki şamı söndürüb, başqasının işığında hərəkət etmə ehtiyacı duymuram. Kim diləyərsə göy üzündəki günəşə gözünü yumub, başqalarının günəşin yoxluğu fətvasına uya bilər. Bizim mövqeyimiz qısa olaraq budur. Bu barədə danışan hər ağıl sahibinin bu haqda öz müstəqil mövqeyi olmalıdır. Tərəzi sahibi olmayan insanın heyvandan bir fərqi yoxdur. İslam tarixini oxuyan kimsə insan qanını donduracaq çox şeylə qarşılaşar...

Məsələ çoxyönlü və genişdir. Ancaq hazırda bu miqdarın yetərli olacağını düşünürəm. Tövfiq Allahdandır.

Va Aleykumussalam. Videoda danışan kimsə "Köhnə Qvardiya"dan Hacıbala adlı şəxsdir. Bu söhbəti elədiyi yer öz standartlarına görədə darul küfrdür. Həmçinin onu şəxsən yaxından tanıyan biri olaraq deyə bilərəm ki, həyatı boyu yaşadığı bütün yerlər darul küfr olub. Hətta hal hazırdada darul küfrdə yaşamağa davam edir. Zikr elədiyi fətvaya əsasən özü və bütün dinləyicilərin mürtədd olması gərəklidir...

Buxari və Muslimdə olduğunu iddia etdiyi hədis əslində orada mövcud deyil və ümumiyyətlə bu məzmunlu hədislərin bir çoxu sənəd və məna yönündən problemlidir.

Şəxs olaraq Dini bilgiləri avam səviyyəsində olan bu "tələbənin" ən ibtidai şeylərdən cahil olduğu haqqında daha illər öncə bir video hazırlanmışdı. Diləyən bu linkdən izləyə bilər.

Ümumiyyətlə yeri gəlmişkən müsəlmanlara önəmli bir nəsihət etmək istərdim. Bir çox qardaş "elm tələbələri" arasında tərəddüddə qalır, kimə inanacağını bilmir. Bir birinin mütləq şəkildə əleyhində danışan bu tələbələrdən hansıların ciddi, hansıların qeyri ciddi olduğunu müəyyən etməyin bir çox yolu var.

Bu yollardan təhqiqə dayanan, incələmə tələb edənlər avam üçün əlçatmazdır. Dolayısıyla öz dinini qoruması vacib olan avam bu seçim və ələmə əməliyyatında nisbətən daha sadə, gücü çatan üsullara baş vurmalıdır.

Məsələn Azərbaycanda 100 elm tələbəsi varsa bunların 80 ni açıqdan yalan danışan, cəhalətləri danışdıqları hər cümlədə bariz olan kimsələrdir. Avamdan olan kimsə, bir çox hallarda onların yalan və cəhalətlərini, açıq olduğu üçün rahatlıqla görə bilərlər. Bu cür yalançılardan bəzilərini "Yalançılar Ensiklopediyasında" zikr etmişik. Beləcə 80 tələbəni qara siyahıya salaraq, Din mövzusunda azdırılma riskini əhəmiyyətli dərəcədə azaltmış olarlar. Bu, ən bəsit bir örnək idi. Fərqli əqli metodlarla tələbələr içindəki klounları təmizləmək mümkündür... Düşünürəm ki, bu mövzuda yol göstərən bir məqaləyə ehtiyac vardır.

Videodan danışan cahilin yalanını anlamaq üçün heç bir elmi hazırlığı ehtiyac yoxdur. Allaha həmd olsun günümüzdə bir çox tərcümə edilmiş kitab topluma açıqdır. İki fiqh kitabına baxaraq, belə bir icmanın yalan olduğunu müəyyən edə bilərsiniz. Ancaq bizim avam təbəqə təqlidin belə suyunu çıxarıb... Kiminsə açıq yalanını görmək üçün başqa birinin təsdiqinə ehtiyac duyurlar.

Hacıbalanın icma iddiasına gəlincə, doğrudur belə bir icma vardır. Ancaq onun iddiasının tam əksinə.

Muhəmməd bin Əl Həsən Ət Təmimi (v. 350 h) alimlərin şazz/nadir görüşlərini topladığı ”Nəvədirul Fuqahə” adlı kitabında bu haqda deyir:

وأجمعوا أن مَن لحِق بدارِ الحرب لا لتجارةٍ و لا لعبدٍ , لم يكن بذلك مرتدًا , وإن كان مُسيئًا بلَحاقه بهم , إلا الحسن بن صالح رضي الله عنه , فإنه قال : هو به مرتد

 

"15/180: (Alimlər) icma etmişlər: Kim ticarət və kölə məqsədi olmadan darul hərbə getsə, bununla pis davranış sahibi olsa belə dindən çıxmaz/mürtəd olmaz.

Həsən bin Salih – Allah ondan razı olsun – bu icmadan kənarda qalmışdır. O deyir: Bu hərəkətilə sözügedən şəxs dindən çıxar."

 

Qaynaq: Muhəmməd bin Həsən: Nəvədirul Fuqahə: 174

Beyrut: Darul Qaləm: 1414/1993

Həmçinin belə bir icmanı icma edilmiş xüsuslar haqqında kitab yazan Əbul Həsən İbnul Qattan "Əl İqna fi Məsəilil İcma" adlı kitabında 2016 cı maddədə zikr etmişdir.

Hənəfilərdən Əbu Bəkr Əl Cəssas (305-370 h /917-980 m) Həsən bin Salihin görüşünə tənqid yönəldərək deyir:

وأما قولُ الحسنِ بن صالح في أنَّ المسلِمَ إذا لحِق بدار الحربِ فهو مرتدٌّ , فإنه خلافُ الكتاب والإجماعِ ; لأنَّ اللهَ تعالى قال : { وَاَلَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يُهَاجِرُوا مَا لَكُمْ مِنْ وَلَايَتِهِمْ مِنْ شَيْءٍ حَتَّى يُهَاجِرُوا } فجعَلهم مؤمنينَ مع إقامتهم في دارِ الحرب بعد إسلامهم , وأوجبَ علينا نصرتَهم بقوله : { وَإِنْ اسْتَنْصَرُوكُمْ فِي الدِّينِ فَعَلَيْكُمْ النَّصْرُ } ولو كان ما قال صحيحاً لوجَب أن لا يجوز للتجَّارِ دخولُ دارِ الحرب بأمانٍ وأن يكونوا بذلك مرتدينِ , وليس هذا قول أحدٍ

فإن احتجَّ محتَجٌّ بما حدثنا عبد الباقي بن قانعٍ قال : حدثنا إسماعيل بن الفضل وعبدان المروزي قالا : حدثنا قتيبة بن سعيد قال : حدثنا حميد بن عبد الرحمن عن أبيه عن أبي إسحاق عن الشعبي عن جرير قال : سمعت النبي صلى الله عليه وسلم يقول : { إذَا أَبَقَ الْعَبْدُ إلَى الْمُشْرِكِينَ فَقَدْ حَلَّ دَمُهُ } فإن هذا محمولٌ عندنا على أنه قد لحِق بهم مرتدًّا عن الإسلام ; لأنَّ إباقَ العبد لا يُبيح دمَه , واللَّحاق بدارِ الحرب كدخول التاجر إليها بأمانٍ فلا يُبِيح دَمَه

 

 

“Həsən bin Salihin “Müsəlman darul hərbə gedərsə o mürtəddir” görüşünə gəlincə, Kitaba (Qurana) və İcmaya ziddir. Çünki, Uca Allah buyurur: “Onlar hicrət edənə qədər, iman edib hicrət etməyənlərlə sizin aranızda heç bir vəlayət/dostluq yoxdur” (Ənfal: 8/72)

İslamı qəbul etdikdən sonra darul hərbdə yaşamalarına baxmayaraq Uca Allah onları mömin saymış və onlara yardım etməyi bu ayəsilə bizə vacib qılmışdır: “Əgər Din barədə sizdən yardım istəsələr, sizə yardım eləmək düşər.” (Ənfal: 8/72)

Əgər onun dediyi doğru olsaydı, tacirlərin amanla darul hərbə ticarət üçün girməsinin caiz olmaması və bununla mürtəd olmaları lazım gələrdi. Heç kim belə bir görüş bildirməmişdir.

Əgər birisi Cərirdən rəvayət edilən “... Kölə müşriklərə qaçarsa qanı halaldır” hədisini dəlil gətirsə ...

Bizə görə bu hədis “İslamdan mürtəd olaraq onlara qaçarsa” mənasındadır. Çünki, kölənin qaçışı onun qanını mübah etməz. Darul hərbə bu cür giriş, tacirin amanla darul hərbə girməsi kimidir və dolayısıyla kölənində qanını mübah qılmaz.”

 

Qaynaq: Əbu Bəkr Əl Cəssas: Əhkəmul Quran: 2/305

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1415/1995
 

Səhabədən Ammar bin Yasir Şamlıları/Müaviyə tərəfdarlarını təkfirdən çəkindirmiş, lakin onların fisq və zülm etdiklərini deməyi uyğun görmüşdür. Bunu Beyhaqi və İbn Əbi Şeybə rəvayət etmişdir. Rəvayətin sənədi haqqında təməl kitablarda məlumat tapa bilməsəmdə, bəzi təhqiq kitablarında "həsən li ğayrih" qeydini gördüm.

Hafiz Əbu Bəkr Əl Beyhaqi (384-458 h/994-1066 m) "Əs Sunənul Kubra" adlı hədis məcmuasında deyir:

 

أخبرنا أبو زكريّا بن أبى إسحاقَ أخبرنا أبو عبدِ الله بن يعقوبَ حدثنا محمد بن عبدِ الوهّاب أخبرنا جعفرُ بن عونٍ أخبرنا مِسْعَرٌ عن عبدِ الله ِبن رَباحٍ أن عمّارًا رضى الله عنه قال : لا تقولوا : " كفَر أهلُ الشامِ " ولكن قولوا : فسَقوا أو ظلَموا

 

"Hədis: 16761: Əbu Zəkəriyyə bin Əbi İshaq – Əbu Abdillah bin Yaqub – Muhəmməd bin AbdilVəhhəb – Cəfər bin Avn – Misar bin Abdillah bin Rəbah: Ammar (bin Yasir) Allah ondan razı olsun dedi:

"Şam Əhli (Müaviyə tərəfdarları) küfr etdilər" deməyin! Lakin "fisq etdilər" və ya "zülm etdilər" deyin!"

 

Qaynaq: Əbu Bəkr Əl Beyhəqi: Əs Sunənul Kubra: 8/302

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1424/2003

İbnu Əbi Şeybə (159-235 h/776-849 m) "Əl Musannəf" adlı hədis məcmuasında deyir:

حدثنا وَكِيعٌ ، عن حَنَشِ بنِ الحارثِ ، عن شيخٍ له يقال له رِياحٌ ، قال : قال عمّارٌ : لا تقولوا : " كفَر أهلُ الشامِ " ، ولكن قولوا : فسَقوا , ظلَموا

 

حدثنا وكيعٌ ، عن مِسْعَرٍ ، عن عبدِ الله ، عن رِياحٍ ، عن عمّارٍ ، قال لا تقولوا : " كفَر أهلُ الشامِ " ، ولكن قولوا : فسَقوا , ظلَموا

 

"Hədis: 38997: Vəki- Hanəş bin Əl Haris - Riyah adlı bir şeyxi: Ammar (bin Yasir) dedi:

"Şam Əhli (Müaviyə tərəfdarları) küfr etdilər" deməyin! Lakin "fisq etdilər", "zülm etdilər" deyin!"

 

"Hədis: 38998: Vəki – Misar – Abdullah – Riyah – Ammar (bin Yasir):

"Şam Əhli (Müaviyə tərəfdarları) küfr etdilər" deməyin! Lakin "fisq etdilər", "zülm etdilər" deyin!"

 

Qaynaq: İbnu Əbi Şeybə: Əl Musannəf: 21/407

Darul Qiblə: 1427/2006
 

Məşhur muhəddis, “Əl Musannəf” sahibi Abdur Razzaq bin Həmmam (126–211 h/744–827 m) Muaviyə haqqında:

قال أبو جعفر العُقيْلي : حدثنا أحمد بن بُكيْرٍ الحضْرَمي ، حدثنا محمد بن إسحاق بن يزيد البصْري ، سمعت مخلَدا الشَّعِيرِي يقول   

كنتُ عند عبدِ الرزاق ، فذكَر رجلٌ معاويةَ ، فقال : لا تقذِّر مجلسَنا بذكْرِ ولَدِ أبي سفيانَ

 

“Əbu Cəfər Əl Uqeyli – Əhməd bin Bukeyr Əl Hadrami – Muhəmməd bin İshaq bin Yezid Əl Bəsri: Məxləd bin Əş Şairinin belə dediyini duydum:

Abdur Razzaqın yanındaydım. Bir nəfər Müaviyədən bəhs etdi. Abdur Razzaq dedi: Əbu Sufyanın oğlunun adını çəkərək məclisimizi zibilləmə!”

Bu rəvayəti bir çox kimsə nəql etmiş, hətta bəziləri bu rəvayəti Abdur Razzaqı şiəliklə ittiham edərək cərh etmək üçün istifadə etmişlər...

Rəvayətin keçdiyi qaynaqlardan bəziləri: Zəhəbinin “Təzkirətul Huffaz”, “Siyər”, “Mizanul İtidal” kitabları, Uqeylinin “Əd Duafa”, İbnul Cəvzi “Əd Duafa vəl Mətrukin” adlı əsərləri.
 

Va aleykumussalam və rahmətullah. Çox aktual və cavablanması önəm təşkil edən bir sualdır. Sualınıza müxtəsər, ancaq ağıl sahibi üçün yetərli bir cavab verməyə çalışacam. Tövfiq Allahdandır.

Öncəliklə insanları Əbu Hənifəni tənqidə təşviq edən motivlər haqqında danışmaq istəyirəm. Ümumiyyətlə Əbu Hənifə fəqihlər arasında ən çox tənqidə uğrayanlardandır. Ona hədisi tərk etmək, sünnətə qarşı gəlmək, irca və başqa bir çox ittihamlar yönəldilmişdir. Təbii ki, o da digər insanlar kimi tənqid edilə bilər, məsum deyildir. Lakin biz Əbu Hənifəyə yönəldilən tənqidləri incələdikdə tənqidlərin böyük əksəriyyətinin əsassız olduğunu gördük. Bu tənqidlərin bir çoxu onun üstün zəkasını, elmi nailiyyətlərini, öz fikrini deməkdə heç kimdən çəkinmədiyi, zülmə qarşı mücadilə və başqa üstün özəlliklərini çəkə bilmədikləri üçün,  paxıllıq səbəbilə ortaya çıxmışdır. Sonradan gələnlərin bir çoxu isə, Əbu Hənifə haqqında yetərli bilgi sahibi olmadan, “atalarımızı belə gördük, onların yolundan ayrılmarıq” deyərək öz babalarını təqlid etmişlər...

Məsələnin özünə keçmədən irca haqqında qısa bir məlumat vermək istərdim. İrca sözlükdə ertələyib, təxir etmək, və ümid bəsləmək anlamlarına gəlir. Murci kəliməsiylə yerinə görə müxtəlif anlamlar qəsd edilir. Onların məşhurları aşağıdakılardır:
 

1. Əlinin - kərrəmallahu vəchəh – və Osmanın təkfiri haqda fikir bəyan etməmək, tavaqquf etmək.

2. Əliylə - kərrəmallahu vəchəh – savaşan bağilərlə onun arasında hökm verməmək.

3. Əməli etiqaddan sonrakı mərtəbəyə qoymaq.

4. Böyük günah sahiblərinin Cənnətə və ya Cəhənnəmə girəcəyi haqda qərarı Allaha həvalə etmək.

5. Küfrlə birlikdə itaətin fayda vermədiyi kimi, imanla birlikdə üsyanın zərər vermədiyini düşünmək.

6. Əlini - kərrəmallahu vəchəh – xilafət sırasında dördüncü yerə qoymaq.

7. Əməllərin fərziyyətini rədd etmək.

8. Nə qədər maraqlı olsada, hakimlərə silahla qarşı çıxmağı caiz görmək. Əhli hədisdən olan bəzi cahillər Əbu Hənifəni məhz bu səbəblə cərh etmişlər.

Sözsüz ki, bu mənalardan bəzisi bizim rədd etdiyimiz, bəzisi qəbul etdiyimiz şeylərdir. Bu mənaların bəzisinə görə bütün sünnilər Mürciə sayıla bilər.

Üzərində durmaq istədiyimiz  əməlin imandan cüz olmadığı görüşü İraq fuqahasının bir çoxunun fikridir. Bu sadəcə Əbu Hənifəyə aid deyil. Hz. Əlinin nəvəsi Həsən bin Muhəmməd, Talq bin Həbib, Amr bin Murrə, Muharib bin Ziyad, Muqatil bin Suleyman, İsa bin Əban, Muhəmməd bin Əl Həsən, Əbu Yusuf Əl Ənsari, Said bin Cubeyr,  Zufər bin Huzeyl, Hammad bin Əbi Suleyman, İbn Rustəm, Hişam bin Yusuf, Qadid bin Cəfər, Muhəmməd bin Səma, Əbu Suleyman Əl Curcani və saymaqla bitməyəcək bir çox alim bu görüşdə olmuşlar. Sonradan gələn fəqih və mütəkəllimlərin əksəriyyətidə İmamın görüşündədirlər.

Xüsusən İmamın bu nöqtədə ircayla ittiham edilməsinə gəlincə burada, bu mövzuda qənaətə varmaq üçün bir neçə yolumuz vardır:

1. Maqalat, tabaqat kimi kitabların onu hansı sinfə daxil etdiyinə baxaraq qərar vermək.

2. Bir insanın müəyyən firqəyə nisbət edilməsinin hansı əsaslara uyğun olaraq həyata keçəcəyini təsbit edərək, İmamın Mürciyədən sayılıb sayılmayacağına təqlidlə yox bir mənada ictihadla qərar vermək.
3. İmamın bu mövzuda etirafı.
 

Birinci yolun bizi doğru nəticəyə götürəcəyini zənn etmirəm. Çünki, Əbu Hənifəni ircayla ittiham edən alimlər olduğu kimi, onu mudafiə edib ircadan uzaq tutan bir çox alim vardır. Dolayısıyla bizim üçün primitiv belə olsa, heç bir tərcih səbəbi qalmır.

İkinci yola gəlincə ki, buda insanların firqələrə nisbəti mövzusunda əsaslar təsbit etmək və bu tərəzidə Əbu Hənifənin Murci olub olmadığını müəyyənləşdirməkdir, bu təməl yoldur.

İndiyə qədər mütaliə etdiyim maqalat kitablarından gəldiyim nəticə budur ki, insanların firqələrə nisbəti mövzusunda dəqiq bir ölçü yoxdur. Firqə təsbiti mövzusundakı qaydalardakı qarışıqlıq göz önündədir və bunu firqələr haqqında ən məşhur kitabın müəllifi Şəhristanı öz müqəddiməsində açıq şəkildə qeyd etdikdən sonra, müəyyən qaydalar gətirərək bu sahədəki boşluğu doldurmağa çalışmışdır.

Elə bu məsələdəki boşluq səbəbilədir ki, müsəlmanlar tarix boyu bir birini ittiham etmiş, müxtəlif firqələrə nisbət etmişlər. Bunun mənfi təsirlərini günümüzdədə müşahidə edirik. İnsanlar müxaliflərini sıradan çıxarmaq üçün sadəcə bir məsələdə müvafiq olmaq və ya olduğu zənni yaratmaqla qarşıdakını Həşəvi, Cəhmi, Mürci, Xavaric və başqa ləqəblərlə “təltif” edirlər. Məsələn dövləti sırf sözlə tənqid etmək belə, Qamətiyyə firqəsinə görə Xavariclik üçün yetərli bir əsasdır. Yaxudda küfr ordusuna qatılan kimsənin küfrə yox, harama girdiyini söyləmək bir çox təkfirçi firqələrə görə söz sahibini mürciə saymağa yetərli bir əsasdır. İnsanları firqələrə nisbət etmək işi o qədər insafsız və üsulsuz aparılır ki, eyni şəhərdə yaşayan otuza yaxın təkfir qruplaşması, sadəcə onlardan bir iki məsələdə ayrılaraq təkfir hökmü vermədikləri silahdaşlarına mürciə adı verə bilirlər. Təəssüf ki, Ümmətin durumu bu qədər trajikomikdir.

Lakin bir firqənin təməl əsaslarını mənimsəyən kimsə onlara nisbət edilmişdir ki, bu ölçüdə qismən nisbi sayıla bilər. Bu kimi sahələrdə qəti qərarlar vermək doğrudan da çətindir. Ancaq bu yol, daha doğru nəticələrə varmaqda birinciyə nisbətdə daha dəqiqdir.

Bu barədə qərar vermək üçün yetərli olub olmaması yönündən məsələləri üç qrupda cəmləyə bilərik:

1. Firqədən sayılmaq üçün yetərli əsasları mənimsəmək.

2. Firqədən sayılmaq üçün yetərli olduğu müzakirə edilə biləcək məsələləri mənimsəmək.

3. Firqədən sayılmaq mövzusunda yetərli olmadığı qəti olan məsələləri mənimsəmək.

İmamın mənimsədiyi əməlin imandan olmadığı, imanın artıb azalmadığı kimi görüşlərdə yerinə görə qismən, yerinə görə tamamən Mürciənin bəzi qollarıyla həmfikir olduğu inkar ediləcək bir şey deyil. Lakin İmamın həmfikir olduğu bu məsələlər yuxarıda təsnif etdiyimiz bölgüdə hansı sinifdəndir? Mən bu kimi məsələlərin qəti şəkildə üçüncü qrupdan olduğu, bu şeylər səbəbilə mürciədən sayılmayacağı görüşündəyəm. Bu görüşümüzü isə belə əsaslandırırıq: Bu qədər bir fikir ortaqlığı Mürci olmağa yetsəydi, qarşı tərəfdə olan əhli-hədisin də Xavaric və Mötəziləylə eyni və hətta yerinə görə daha böyük əsaslarda fikir ortaqlığı, hədisçilərin xavaric sayılmasını tələb edərdi. Lakin təbii ki, onlar bu adı inkar edərlər. Adı inkar etmələri isə, bu qədər bir ortaqlığı nisbət üçün yetərli olmadığı qaydasını ortaya çıxarar ki, bu qaydaya görə Əbu Hənifənin ircaya nisbət edilməsi üçün təəssübdən başqa səbəb qalmaz. Ümumiyətlə bu qədər bir ortaqlıqla insanları başqa firqələrə nisbət etsək, Əhli Sünnət deyilə biləcək heç kimin salim qalması mümkün deyil. O zaman alimlərdən Allahın gözlə görülməsini qəbul etməyənləri mötəzili, Müaviyəni tənqid edənləri rafizi, Xəlifəyə zülm səbəbilə üsyanı doğru sayanı xavaric, namazı tərk edəni təkfir etməyəni Murciə, dəstəmazda çılpaq ayağa məshi caiz görəni Şiə sayaq və bu şəkildə davam edək...

Bu üsulun yanlışlığını Hənəfi alimlərindən Ənvər Şah Əl Kəşmiri gözəl bir izahla ortaya qoyaraq müxaliflərə dini ləqəb taxma halına gətirməməyi məsləhət görür və onları öz qoyduqları qaydayla varılacaq nəticənin öz əleyhlərinə olduğu yönündə ilzam edərək deyir:

 

هل هو جزءٌ للإيمان أم لا ؟ فالمذاهب فيه أربعة

قال الخوارج والمعتزلة : إنَّ الأعمالَ أجزاءٌ للإيمان ، فالتاركُ للعملِ خارجٌ عن الإيمان عندهما . ثم اختلَفوا ، فالخوارجُ أخرَجوه عن الإيمان ، وأدْخَلوه في الكفْر ، والمعتزلةُ لم يُدخِلوه في الكفر . بل قالوا بالمنزلةِ بين المنزلتين

والثالث : مذهب المرجئة فقالوا : لا حاجة إلى العمل ، ومدارُ النَّجاة هو التصديق فقط . فصار الأوَّلون والمرجئة على طرفيْ نقيضٍ في الإيمان ، مع اتِّفاقهم على أنَّ فاقدَ التَّصديق كافرٌ ، وفاقدَ العملِ فاسقٌ ، فلم يبقَ الخلاف إلا في التعبير . فإنَّ السلف وإن جعَلوا الأعمالَ أجزاءً ، لكن لا بحيثُ ينعدمُ الكلُّ بانعدامِهَا ، بل يبقى الإيمان مع انتفائها

وإمامُنا وإن لم يجعَلْ الأعمالَ جزءًا، لكنه اهتمَّ بها وحرَّضَ عليها ، وجعَلها أسبابًا سارية في نَماءِ الإيمان ، فلم يهدُرها هَدْر المرجئة ، إلا أن تعبيرَ المُحدِّثين القائلين بجزئية الأعمال ، لما كان أبعدَ من المرجئة المُنكرين جزئيةَ الأعمال ، بخلاف تعبيرِ إمامنا الأعظم رحمه الله تعالى ، فإنه كان أقربَ إليهم مِن حيث نفيِ جزئيةِ الأعمال ، رُمِي الحنفية بالإرجاء

وهذا كما تُرى جورٌ علينا فالله المستعان . ولو كان الاشتراكُ بوجهٍ مِن الوجوه التعبيرية كافيًا لنسبةِ الإرجاء إلينا ، لزِم نسبة الاعتزالِ إليهم ، فإنهم قائلون : بجزئية الأعمال أيضًا كالمحدثين ، ولكن حاشاهم والاعتزال ، وعفا الله عمَّن تعصَّب ونسَب إلينا الإرجاء ، فإن الدينَ نُصْحٌ كلُّه ، لا مُرَامَاة ومُنابذة بالألقاب

 

“(Əməl) imandan bir cüzdürmu yoxsa yox? Bu barədə dörd görüş var:

Xəvaric və Mötəzilə deyir: Əməllər imandan cüzdür/parçadır və əməli tərk edən hər iki firqəyə görədə imandan çıxmışdır. Daha sonrakı mərhələdə onlar ixtilaf etmişlər. Xavariclər əməli tərk edəni imandan çıxarıb küfrə nisbət etmişlər. Mötəzilə isə belə birini küfrə nisbət etməmiş, ancaq “iki mənzil arasında” qalacağını bildirmişdir.

Mürciyə belə demişdir: Əmələ ehtiyac yoxdur. Qurtulmaq üçün sadəcə təsdiq yetərlidir. Beləcə mürciyə və digərləri, təsdiqi olmayanın kafir, əməli olmayanın fasiq olduğu qənaətində ittifaq etməklə bərabər, iman məsələsində əks qütblərdə yer almışlar.

 

Beləcə ixtilaf sadəcə ifadə şəkillərində qalmışdır. Çünki sələf, əməli imandan bir parça saysada, onun getməsiylə imanın tamamının gedəcəyi mənasını qəsd etməmişlər. Əksinə əməl olmasada iman qalar.

İmamımız (Əbu Hənifə) əməli imandan bir parça saymasada, əmələ önəm vermiş, ona təşviq etmiş və imanın (səmərəsinin) artmasında onu təməl ünsür qəbul etmişdir. Həmçinin Mürciyənin elədiyi kimi onu önəmsizləşdirməmişdir.

Ancaq əməlin imandan bir cüz olduğunu söyləyən mühəddislərin ifadə şəkli bizim böyük imamımız Əbu Hənifənin – uca Allah ona rəhmət etsin – ifadə şəklindən fərqli olaraq, əməlin imandan bir cüz olduğunu inkar edən Mürciyənin fikrindən uzaq olunca, Hənəfilər ircayla ittiham edilmişlər. İmamın təbiri əməlin imandan olduğunu nəfy etmə yönündən Mürciyəyə daha yaxındır.

Görüldüyü kimi bu bizə qarşı bir zülmdür. Kömək istənəcək olan ancaq Allahdır.

(Bizə Mürciyə deyənlərə cavabımız belədir) Əgər ifadə şəkillərindən birində ortaq olmaq, bizə irca nisbət etmək üçün yetərli olsaydı, qarşı tərəfə də itizal nisbət edilməliydi. Çünki Mötəzilədə, mühəddislər kimi əməlin imandan cüz olduğunu söyləyir. Lakin onlar itizaldan uzaqdır. Təəssübkeşlik edib bizə irca nisbət edənləri Allah əhv etsin. Dinin tamamı nəsihətdir, ləqəb taxaraq atışmaq, çəkişmək deyil.”

 

Qaynaq: Ənvər Şah Əl Kəşmiri: Feydul Bari: 1/129

Beyrut: Darul Kutibil İlmiyyə: 1426/2005

 

Təsbitdəki üçüncü yolumuz İmamın bu mövzuda etirafı olub olmadığına baxmaqdır. İmam nəinki belə bir şeyi qəbul etmiş, hətta onu belə isimləndirənlərin bidət əhli olduğunu söyləmiş, Mürciənin təməl görüşündən təbərri etdiyini açıqca ifadə etmişdir. “Əl Fiqhul Əkbər” adlı əsərində İmam deyir:

ولا نقول إن المؤمنَ لا تضرُّه الذنوبُ ولا نقول إنه لا يدخُل النارَ ولا نقول إنه يخلد فيها وإن كان فاسقاً بعد أن يخرُجَ مِن الدنيا مؤمناً ولا نقول إنَّ حسناتِنا مقبولةٌ وسيئاتِنا مغفورةٌ كقولِ المرجئة

 

“Mürciənin dediyi kimi, Möminə günah zərər verməz, Cəhənnəmə girməz və dünyadan mömin olaraq çıxıbsa, fasiq olsada orada əbədi qalar, yaxşı əməllərimiz məqbul, pis əməllərimiz bağışlanmışdır demirik.”

 

Əbu Hənifə, Osman Əl Bəttiyə yazdığı risalənin sonunda deyir:

وأمّا ما ذكرْتَ من اسم المرجِئةِ فما ذنبُ قومٍ تكلَّموا بعدْلٍ ، وسمَّاهم أهلُ البدعِ بهذا الاسمِ ؟ ولكنَّهم أهلُ العدلِ وأهلُ السُنَّةِ ، وإنَّما هذا الاسمُ سمّاهُم به أهلُ شنآنِ ، ولَعَمْري ما يُهَجِّنُ عدلاً لو دعوتَ إليه النَّاسَ فوافقوكَ عليه أنْ يُسمِّيَهُم أهْلُ شنآنِ المرْجئَةَ ، فلوْ كانوا فعلوا ذلكَ كان هذا الاسمُ بدْعةً ، فهل يُهَجِّنُ ذلك ما أخذتَ بهِ من أهل العدلِ ؟

 

“Haqqında danışdığın mürciə adına gəlincə, haqqı/doğrunu söylədiyi halda bidət əhli tərəfindən bu adla adlandırılan, əslində isə ədalət və sünnət əhli olanların bunda nə günahı var? Bu ismi onlara sadəcə nifrət edən (bidətçilər vermişdir).

Ömrümə and olsun ki, sən insanları haqqa dəvət etsən, onlarda sənə uysalar, nifrət edənlərin onlara Mürciə deməsi haqqa zərər verməz. Əgər onlar belə etsələr bu ad (Mürciə) bidət olar. (Onların bu haqsız isimləndirməsi) Sənin haqq əhlindən öyrəndiklərinə zərər verərmi?”

 

İmam özü haqqında irca ittihamını qəti şəkildə rədd etdikdən sonra, ona bu adı verənlərin ədavət əhli bidətçilər olduğunuda söyləmişdir…

Qarşı tərəfin cəhalət sərhədlərinin genişliyini ifadə edən digər bir xüsusda budur ki, onlar qədim alimlərin Mürciə haqqında mütləq sözlərini Əbu Hənifəyədə aid edirlər. Halbuki o sözlərin əksəriyyəti əməli gərəksiz sayan, möminin əsla Cəhənnəmə girməyəcəyini söyləyən həqiqi mürciələrə aiddir. Əbu Hənifəyə mürci deyənlər belə onu “sünni mürciə”, “fəqihlərin mürciəsi” olaraq adlandırmaqla, həqiqi Mürciədən ayrı tutduqlarını göstərmək istəyiblər. Şəhristani bunu gözəl bir təsbitlə ifadə edir: Necə ola bilər ki, ömrünü əməllərin fiqhinə həsr edən Əbu Hənifə əmələ önəm verməsin?

Burada başqa bir nöqtəyədə toxunmaq istəyirəm. Kralların yanbızını öpməyi din olaraq seçmiş Favzan və bənzəri zındıqlıq bayraqdarlarının Əbu Hənifəyə mürci deməsi doğrudan çox gülüncdür. O Əbu Hənifəyə ki, Abbasilərin qazisi olmamaq üçün canını vermiş, dövlətə üsyan edən Muhəmməd Ən Nəfsuz Zəkiyyəyə beyət etmiş, Əhli beyt imalarının dövlətə qarşı qaldırdığı bir çox üsyana maddi və mənəvi dəstək vermişdir. Bunu vurğulama səbəbim günümüzdə murciəliyin – krallara xidmət olaraq tanımlanmasıdır. İttiham edənə və edilənə baxın. Kralların dinində olan kimdir?


 

Və aleykumussəlam. Ümmət içində hər zaman havadan danışan boşboğazlar olmuşdur və olacaq. Buna mən “Rəşad Hümbətov” sindromu deyirəm. Lakin, məsələ bunların varlığı deyil, bunların əsassız sözünü ciddiyə alan tərəzisiz toplumdur. Kimliyindən asılı olmayaraq hər kəs öz dediyi sözü əsaslandırmalıdır. Əsassız sözü qəbul edən, qarşıdakına özünü aldatma səbəbi vermiş və könüllü olaraq zəlalət yolunu seçmişdir.

Əhli Beyt imamlarının – ridvanullahi aleyhim - qəbri yanında dua etmək formasında bir təvəssül İbn Hibban, Əbu Əli Ən Neysəburi, İbn Xuzeymə və başqa alimlərdən rəvayət edilmişdir. Bəziləri buna başqa ad qoya bilər. Ancaq adın dəyişməsi mahiyyəti dəyişdirməz. Bu cür əməllər “sələfilərin” zəlalət olduğunda icma etdikləri şeylərdir...

Əbu Hatim İbn Hibban Əl Busti (270-354 h/883-965 m) "Əs Siqat" adlı əsərində İmam Əli bin Musa Ər Rızanın – radiyallahu anh – tərcümeyi halında deyir:

قد زرْته مراراً كثيرةً وما حلَّت بي شدةٌ في وقتِ مقامي بطُوس فزُرْت قبرَ علي بن موسى الرضا صلوات الله على جدِّه وعليه ودعَوْت الله إزالتَها عنى إلا أُستجيب لي وزالتَ عنى تلك الشدة , وهذا شيءٌ جرَّبته مراراً فوجَدته كذلك . أماتنا اللهُ على محبة المصطفي وأهل بيته صلى الله عليه وسلم الله عليه وعليهم أجمعين

 

“Mən onun qəbrini çox ziyarət etdim. Tus şəhərinə gedişimdə nə zaman bir sıxıntım oldusa, Əli bin Musa Ər Rızanın – Allahın salavatı onun babasının və özünün üzərinə olsun – qəbrinə gedib və orada Allahdan bu sıxıntımı dəf etməsini istədimsə, mənim duama cavab verildi və o sıxıntım dəf edildi. Bunu dəfələrlə təcrübədən keçirdim və həmişə eyni nəticəni gördüm.

Allah bizim canımızı Mustafa və onun əhli beytinin – sallallahu aleyhi və səlləmə Allahu aleyhi və aleyhim əcməin – sevgisi üzrə alsın.”
 

 

Qaynaq: İbn Hibban Əl Busti: Kitabus Siqat: 8/457

Qahirə: Darul Mucəlla: 1973

Sələfilərin “uydurma” ittihamlarına qarşılıq olaraq, bir hadisədə mən əlavə edim. İbn Həcər Əl Asqalani “Təhzibut Təhzib” adlı əsərində deyir:

وقال الحاكم سمِعتُ أبا علي النيسابوري يقول : كنتُ في غمِّ شديدٍ فرأيتُ النبيَّ صلى الله عليه وسلم في المنام كأنه يقول لي صِر إلى قبرِ يحيى بن يحيى واستغفِرْ وسلْ تقضَ حاجتُك , فأصبَحتُ ففعَلتُ ذلك فقُضِيتْ حاجتي

 

“Hakim (Ən Neysəburi) deyir: Əbu Əli Ən Neysəburinin (v. 349 h) belə dediyini eşitdim: Ciddi bir sıxıntım vardı. Yuxuda Nəbini – sallallahu aleyhi və səlləm – gördüm və mənə dediki Yahya bin Yahyanın qəbrinə get və orada istiğfar et. (Allahdan) Dilə, ehtiyacın qarşılanacaq. Sabah qalxıb deyiləni elədim və ehtiyacım qarşılandı.”

 

Qaynaq: İbn Həcər: Təhzibut Təhzib: 11/299

Hindistan: 1326

Hər kəsi müctəhid etmə kimi utopik bir iddiası olan qardaşlarımızın öz iddialara dəlil olaraq gətirdikləri nəqllərdən biridə Əhməd bin Hənbəlin dediyi bu sözlərdir:
"Məni təqlid etməyin! Maliki, Şafini, Səvrini təqlid etməyin! Onların aldığı qaynaqdan alın".
Bu sözləri əsas alan qardaşlarımız elə zən edirlər ki, bu söz onlar kimi cahillərə deyilib və onlar təqlid etməli deyil, əksinə hökmləri Quran və Sünnədən özləri çıxarmalıdırlar.
Doğrudanmı Əhməd onlara belə şey əmr edib? Gəlin bunu özlərinində ən çox etibar etdiyi və bəzən təqlidi müəyyən mənada tənqid edən İbn Teymiyyədən dinləyək:
İbn Teymiyyə (661–768 h/1263–1328 m) "Əl Fətəvəl Kubra" adlı əsərində belə deyir:
 

وأما مثلُ مالكٍ والشافعيِّ وسُفيانَ ، ومثلُ إسحاقَ بنِ راهويهِ وأبي عبيْدٍ فقد نصَّ في غيرِ موضعٍ على أنه لا يجوز للعالمِ القادرِ على الاستدلالِ أن يقلِّدَهم وقال : لا تُقلِّدوني ولا تقلِّدوا مالكًا ولا الشافعيَّ ولا الثوريَّ وكان يُحِبُّ الشافعيَ ويُثني عليه ، و يُحِبُّ إسحاقَ ويُثني عليه ، ويُثني على مالكٍ والثوريِّ وغيرِهما مِن الأئمةِ ، ويأمُر العامِّيَّ بأنْ يَستَفتيَ إسحاقَ وأبا عبيْدٍ وأبا ثوْرٍ وأبا مُصْعَبٍ ، ويَنْهى العلماءَ مِن أصحابِه ، كأبي داودَ ، وعثمانَ بنِ سعيدٍ ، وإبراهيمَ الحَرْبيِّ ، وأبي بكرٍ الأثرَمِ ، وأبي زُرْعةَ ، وأبي حاتمٍ السٍّجِسْتانيِّ ، ومسلمٍ ، وغيرِ هؤلاءِ أنْ لا يقلِّدوا أحدًا مِن العلماءِ ويقول : عليكمْ بالأصْلِ بالكتابِ والسنةِ

 

"Malik, Şafi, Sufyan, İshaq bin Rahaveyh, Əbu Ubeyd kimilərə gəlincə, İmam Əhməd bir çox yerdə, istidlala qadir olan alimin (müctəhidin) onları təqlid etməsinin caiz olmadığını söyləmiş və belə demişdir: Məni təqlid etməyin! Maliki, Şafini, Səvrini təqlid etməyin! (Onların aldığı qaynaqdan alın).
Halbuki o, Şafini, İshaqı sevər və öyərdi. Həmçinin Maliki, Səvrini və imamlardan digərinidə öyərdi.
Ammilərə (müctəhid olmayanlara) isə İshaq, Əbu Ubeyd, Əbu Səvr və Əbu Musabdan fətva istəmələrini əmr edərdi.
Öz əshabından Əbu Davud, Osman bin Səid, İbrahim Əl Hərbi, Əbu Bəkr Əl Əsrəm, Əbu Zura, Əbu Hatim Əs Sicistani, Muslim və digərləri kimi alimlərə isə alimlərdən kimisə təqlid etməyi qadağan edər və deyərdi: Əsldən, Kitab və Sünnətin özüdən alın/istinbat edin!"

 

Qaynaq: Əhməd İbn Teymiyyə: Əl Fətavə Əl Kubra: 5/98
Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1408/1987

 

 

Təliq: Gördüyümüz kimi, İbn Teymiyyənində iqrarı üzrə, bu söz istinbata qadir olan müctəhidlərə deyilmişdir. Ammi olan qeyri müctəhidlərə isə təqlidi qadağan etməmiş əksinə, fətvaları müctəhidlərdən almağı əmr edərək onları müctəhidlərdən ayrı tutmuşdur!
Bu sözlərilə o, müctəhidlərə müraciət etmişdir.
Nəticə olaraq Əhmədin məzkur sözlərində cahillər üçün bir hüccət yoxdur. Hətta onların əksinə hüccət vardır. Çünki, onlara təqlidi əmr edərdi!
Batil əhlinə öz əllərilə öz əleyhlərinə hüccət gətirtdirən Allaha həmd olsun!
 

Hədis Haqqında Şəxsi Fikrim

 

Mənim fikrimcə, bir qayda olaraq “Siyasi Hədislərə” yanaşmamız, digər hədislərə nisbətdə daha ehtiyatlı olmalıdır! Ciddi spekulyasiyalar, böyük maraqlar üçün əsas təşkil edə biləcək hədislər, sənəd və mətn etibarıyla dərin bir şəkildə analiz edilməlidir. Bu iş standart hədisçilərin, ənənəvi hədis üsulundan daha böyük miqyaslıdır və İslam Tarixini ibrətlə oxuyan hər kəs, qeyd etdiyimiz problemin fərqinə varar.

Qara bayraqlar, ümməti qurtaracaq müxtəlif adamlar haqqındakı hədislər hicrətin ilk əsrindən bəri müxtəlif qruplar tərəfindən istismar edilmişdir. İlk əsr kəlamçılarından Dirar bin Amr “Kitabut Tahriş” (Türkcə tərcüməsi mövcuddur) adlı əsərində bu cür hədislərdən bəzilərinə toxunmuşdur.

 

Mən bu hədisdə qəsd edilən xəlifələrin kimliyini bilmirəm. Çünki, İslam tarixində hədisdə qeyd edilmiş şərtləri eyni zamanda daşımış 12 xəlifə tanımıram. Bəlkə də bu, “vaqiənin hədisi rədd etməsi” növündən bir şeydir… Doğrusunu Allah bilir.

Məncə bizlər 12 xəlifə haqqında “tap tapmaca” oynamaq yerinə, Ümmət arasında haqqıyla öndərlik edə bilən, Ümmətin ətrafında toplandığı xəlifələrin on ikidən daha az olduğu barədə düşünməli, bundan utanmalı, səbəblər üzərində baş yormalı, ibrət almalıyıq. Hədisdən bizə qalacaq praktik fayda bu olardı...

Hədis özlüyündə bizə bu Xəlifələrə sarılmağı, yaxud başqa bir şeyi əmr etmədiyi üçün doğru və ya yalan olması, reallıqda bizə bir zərər verməz.

Bizlərə düşən, spekulyasiya və quru şüarçılığa yol açan şeylərin önünü kəsib, Şəriətin ümumi prinsiplərinə müvafiq hərəkət etmək, Salihlərə dəstək olub, Fasiq və Münafiqlərlə mübarizədir! Doğru yolda addımlamaq istəyən üçün, yol yetərincə aydındır! Tövfiq yalnız Allahdandır!
 

Rafizi və Nasibi Şəhadəti

 

Rafizilərlə Nasibilər arasındakı önəmli bənzərlik: Hər ikisi kəlimeyi şəhadətə şəxsiyyət sevgisi əlavə etmişlər.

Rafizilərin əlavəsi:

أشهد أن علياً ولي الله

Şahidlik edirəm ki, Əli Allahın vəlisidir.

 

Nasibilərin əlavəsi:

أشهد أن معاوية خال المؤمنين

Şahidlik edirəm ki, Muaviyə möminlərin dayısıdır.

 

Lakin arada bir fərq var. Rafizilər bunu Azana əlavə ediblər. Sıra nasibilərdədir…

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Təqdim eləmək istədiyim kitab illərdir Azərbaycan və qonşu ölkələrin gündəmində olan "ət məsələsi"ylə bağlıdır. Kitab bu problemin həlli üçün qələmə alınmışdır. İki hissədən ibarətdir. İlk bölüm bəzi əsasların təsbiti, ikinci bölüm isə bəzi etirazlara cavablardır.

Kitab adı: Halal Ət
Müəllif: Abdul Cabbar Əl Azəri
Dil: Türk
Format: PDF
Həcm: 1 mb

Yüklə

Kitabın mündəricatı aşağıdakı maddələrdən ibarətdir:

• MUKADDİME

• KİMLERİN KESTİĞİ YENİR

• İcmadan bu konudaki nakiller
• Hanefi âlimlerinin bu konudaki görüşleri
• Maliki âlimlerinin bu konudaki görüşleri
• Şafi âlimlerinin bu konudaki görüşleri
• Hanbelî âlimlerinin bu konudaki görüşleri

• İLİM EHLİNİN BU KONUDAKİ DAYANAKLARI

• MECUSİ VE SAMİRİLERİN KESTİĞİNE CEVAZ VERİLMESİ

• MÜŞRİK BESMELE ÇEKERSE KESTİĞİ YENİRMİ?

• ETLERDE ASL OLAN HARAMLIKMI?

• KARIŞIK YAŞANAN ÜLKELERDEKİ AHKÂM

• DENİZ ÜRÜNLERİYLE İLGİLİ AHKÂM

• BAZI İDDİALAR VE CEVAPLARIMIZ

• ‘’ÜZERİNDE ALLAH’IN İSMİ ANILANLARDAN YİYİN’’ AYETİ KERİMESİ

• ‘’BİR KAVİM BİZE ET GETİRİYOR’’ HADİSİ

• GÜNÜMÜZDEKİLER EHLİ KİTAPMIDIR?

• KAYNAKÇA

Əlimiz Bulaşmayan Qana, Dilimizi Bulaşdırmayaq

 

Muaviyə tərəfdarlarının dilində dolaşan və hikmətli bir ədayla söyləyib, bundan sonra sanki qarşı tərəfin qırılma səsini dinləmək üçün susqunluğa büründükləri bir söz vardır:

“Ömər bin Abdil Azizdən Siffin əhli haqqında soruşuldu. O belə cavab verdi: Allah mənim əlimi bu qanlara batırmayıb. Məndə dilimi onlara bulaşdırmaq istəmirəm!”

İlk başda çox tutarlı, ilk incələmədə çox tutarsız olan bu sözə veriləcək cavab çox yönlüdür:

 

1. Kimin dediyi belə tam bəlli olmayan bu sözün müəllifə çatan səhih bir sənədi varmı? Bu, sadəcə kitablarda nəql edilən və eyni zamanda  müxtəlif kimsələrə nisbət edilən, sübutu isbata möhtac bir sözdür.

Bizə görə sözün müəllifə nisbəti ciddi bir önəm təşkil etmir. Bunu sadəcə müxaliflərin öz qaydalarına riayət etmədiklərini göstərmək üçün qeyd etdim. Önəmli olan sözün mahiyyətidir. Çünki biz sözlərə insanlara görə deyil, insanlara sözlərinə görə qiymət verməliyik!

 

2. Bu söz əshabı ucaldar kimi görsənsədə, əslində tam əksinədir. Beləki eyni zamanda həm Muaviyənin, həm Əlinin – kərrəmallahu vəchəh – haqsız qan tökdüyünə işarə edir.

Muaviyənin tökdüyü qanların haramlığı aşikardır və belə bir şeydən təbərri etmək vacibdir!
Lakin Əlinin tökdüyü qanlar, tökülməsi vacib qanlar idi. Sözün müəllifi ya vacibdən imtina edir, ya da Əlinin tökdüyü qanları haram sayaraq, onu haqsız qan tökməklə ittiham edir.

Müəllif əlini, səhabənin batırdığı qana batırmaq istəmir və guya bu sözüylə səhabənin dəyərini ucaldır... Halbuki bu sözlərilə əslində səhabənin əlini batırdığı qandan özünü tənzih etməyə çalışır. Başqa sözlə onların səviyyəsinə enmək, düşdükləri fitnəyə düşmək istəmir...

 

3. Rəsulullah digər bir baği qrup olan Xavariclər haqqında “Onlara yetişsəm Səmud qövmü kimi qırardım” buyurmurmu? Xəvariclər müsəlman deyilmi? Allahı zikr və ibadətdə Səhabələr belə onlara altdan yuxarı baxmırdılarmı? Elə isə müəllifin bu və bənzəri qanlardan təbərrü etməsi, eyni zamanda bu qanları tökməyi təmənni edən Rəsulullaha qarşı bir tən ifadə edir!

Uca Allah “bağilərlə savaşın!” əmrini vermiş, Peyğəmbəri “Ammarı baği bir topluluq” öldürəcək buyuraraq bağilərin ən fəsadçı qrupunun kimliyini açıqlamışdır.

Bu qayda, istər kimlikləri, istərsədə onlara qarşı alınacaq tədbir mövzusunda, Xavariclər haqqındakı qaydadan daha açıq və daha güclüdür. Rəsulullah Xavaricləri qırmağı təmənni edərkən, baği vəsfini nassla daşıyan bir firqənin qanını tökmək öncəliklə təmənni edilməlidir. Halbuki müəllif bunun tam əksinə davranmışdır.

 

4. Uca Allah  buyurur:

 

وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ فَإِنْ فَاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ

 

“Əgər möminlərdən iki tayfa bir-birilə savaşarsa, aralarını düzəldin! Əgər biri digərinə qarşı bağilik edər/həddi aşarsa, Allahın əmrinə (hökmünə) dönənə qədər həddini aşanla savaşın! Əgər dönərsə aralarını ədalətlə düzəldin! Adil olun! Çünki Allah ədalətliləri sevər!” (Əl Hucurat: 49/9)

Ayədəki “bağilərlə savaşın!” əmri vaciblik ifadə edir və alimlərin də bildirdiyi üzrə kifayi bir fərzdir. Başqa sözlə, bu qanların tökülməsi insanı Allaha yaxınlaşdıran, imtina edilməsi uzaqlaşdıran bir şeydir. Fərz insanı Allaha yaxınlaşdıran ən böyük vəsiləykən, “əlimizi bu qana bulaşdırmadıq” deyərək sevinmək, “əlimizi bu fərzə bulaşdırmdıq” deyə sevinməkdir...

Həmçinin uca Allahın bu ayədəki tələbi, bəzi cahillərin düşündüyü kimi mücərrəd sülh və bir araya gəlmə deyil, məhz Allahın tələb etdiyi əsaslar üzrə bir araya gəlmədir. Uca Allah bu prinsipi “Allahın əmrinə dönənə qədər həddini aşanla savaşın!” sözüylə açıq şəkildə bəyan etmişdir.

 

5. Bağilərlə olan bu savaş, eyni zamanda bir yönüylə onlara uyğulanacaq bir hədd kimidir. Uca Allah zina edən müsəlmanlara uyğulanacaq hədd haqqında buyurur:

 

الزَّانِيَةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ وَلَا تَأْخُذْكُمْ بِهِمَا رَأْفَةٌ فِي دِينِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلْيَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ

 

“Zina edən kişi və qadının hər birinə yüz çubuq vurun! Əgər Allaha və Axirətə iman gətirmisinizsə Allahın dinini tətbiq mövzusunda, onlara acımayın/mərhəmət etməyin! Möminlərdən bir tayfa o ikisinin əzabına şahid olsun!” (Ən Nur: 24/2)

Bu ayə, Allahın əmrlərini müsəlmanlara uyğularkən şəfqət duyğusunu tərk etməyi əmr edir! Kimsə Allahdan daha mərhəmətli deyildir! Bu qanların tökülməsini tələb edən Allahdır. Bundan boyun qaçırmaq, qaça bildiyinə sevinmək isə Ona üsyandır!

Uca Allah bununla kifayətlənməyib möminlərdən bir tayfanın bu əzabı izləməsini də istəyir!

Bağilərin fəsadı isə, zinayla müqayisə edilməyəcək qədər çoxdur. Elə isə onlarla savaşılması, cəza olaraq qanlarının tökülməsi, daha öncəliklidir və bu məqamda acıma duyğusu öyüləcək yox, qınanacaq bir şeydir. Fitri olan mərhəmət duyğusu qınanınca, bunun xaricindəki əsassız fikirlərə dayanaraq bu qanlardan uzaq durmaq öncəliklə qınanmalıdır!

 

Nəticə etibarilə möminlər olaraq bizə düşən, uca Allahın “bağilərlə savaşın” əmrinə uymaq, bu fərzi yerinə yetirmək üçün “xeyir işlərdə yarışın” əmrinə müvafiq olaraq yarışmaqdır. Uca Allah bizdən tələbi bu ikən, kimlərinsə bunun tam əksini ifadə edən sözlərinə uymaq məcburiyyətimiz yoxdur! Əgər uyacayıqsa, Allahın sözünə müvafiq olan sözə uyarıq. O da Əbu Hənifənin bu sözüdür: “Əgər biz Siffin savaşında olsayıdıq, Muaviyəyə qarşı Əlinin – Allah ondan razı olsun – yanında savaşardıq!” Tövfiq Allahdandır!
 

Cəssas, Şəvkani və Sanani sünni deyilmi?

 

İslam tarixində yezidin "fəzilətlərini" bir araya toplayıb "Fadailu Yəzid" adlı bir nifaq kitabı yazan Abdul Muğis Əl Hənbəlinin məzhəbdaşı olan Samir tərəfindən yazdıqlarımıza "cavablar" gəlməyə başladı.

Allahın iznilə zamanla etirazçıların hər birinə yetərli cavab verəcəyik. İlk öncə toxunmaq istədiyim məsələ, Muaviyə haqqında mənfi rəydə olan alimlərin sünnilik xaricinə çıxarılaraq, sektoral müdafiə üslubunun seçilməsidir.

 

1. İddia: Əbu Bəkr əl-Cəssas'dan nəql gətirir. Əbu Bəkr əl-Cəssas mötəzili alimləri arasında zikr olunur.

 

Cavabımız: Məzhəbinizin adətlərinə müvafiq bir üslübla cavab vermisən. Ortaya bir söz atıb, nə demək istədiyini dəqiqləşdirmirsən. Açıq şəkildə Cəssas Mötəzilidir deyə bilmirsən, onlar arasında zikr edildiyini deyilərək onun sözlərini etibardan salmağa çalışırsan.

Mutəzilə alimləri Əbu Hənifə və Şafini, həmçinin bir çox kimsəni öz firqələrinə nisbət etmiş və tabaqat kitablarında qeyd etmişlər. Eyni "məntiqlə" onları da "cərh" etməniz gərəklidir. Həmçinin Şafi rafiziliklə ittiham edilmişdir. Bu barədə ondan nəql edilən "Əhli Beyti sevmək rafizilikdirsə..." məzmunlu şeri vardır. Bu məsələyə ayrıca geniş bir şəkildə toxunacayıq.

Sən özün Vəlid bin Uqbə haqda yazdığın məqalədə onun Əhli Sünnətdən olduğunu açıq şəkildə ifadə edərək deyirsən: Əbu Bəkr əl-Cəssas[13] və digərləri kimi bəzi sünni alimləri fərqli fikirdə olublar.

Dünənə qədər sünni olan alim, Muaviyə haqda mənfi rəy bildirincə Mutəzilimi oldu? Ətrafındakı futbol əhlinin alqışlarının sərxoşluğu altında onların havasına uyğun davranmanı anlayıram... Ancaq hər şeyin bir sərhəddi var. Bu şəkildə davam etsən, tam manqurdlaşmamış bəzi kimsələr sənin səmimiyətin haqda düşünməyə başlaya bilərlər...

 

2. İddia: Daha sonra əş-Şəvkəni və əs-San'anidən nəqllər gətirir. əş-Şəvkəni də, əs-Sanani də zeydi şiələri olublar.

 

Cavabımız: Ağıl sahibi üçün bir tək bu sözün sənin yalançı olduğunun dəlilidir. Bəli! Şəvkani və Sanani Şiə məzhəbində olmuş və daha sonra tərk edərək hədis əhlinin məzhəbinə keçmişlər. Bu, çox məşhurdur və sən yalançı bunu bizdən daha gözəl bilirsən! Çünki, bu haqda aşağıda təqdim edəcəyim yazıların vardır. Məzhəbi tərk etmiş birini köhnə məzhəbə nisbət etmək açıq aydın yalandır.

Sən əvvəl sələfi olmusan. Sənin söylədiyin hansısa sözü rədd etmək üçün Samir sələfidir demək nə qədər yalandırsa, Şəvkani və Sanani üçün dediyin sözlərdə o qədər yalandır.

Şəvkaninin Zeydi şiəsi olmadığını isbat etmənin bir çox yolu vardır. Ancaq mən ən qısasını seçirəm. Sən özün Şəvkani haqda məqalə hazırlamısan. Oradakı bəzi sözlərini təqdim edirəm:

İmam əş-Şəvkani’nin atası, onun oğluna təsiri və onun yanında oxuduğu kitablar haqqında daha əvvəl təfsilatı ilə məlumat verdik.

Onun atası özündən sonra iki oğul övladı tərk etmişdir. Bunlar: bu kitabın sahibi imamımız və onun qardaşı Yəhya’dır.

Onun şagirdi əl-Alləmə Hüseyn bin Muhsin əs-Səbi əl-Ənsari’nin vəsf etdiyi kimi, o, həqiqətən də “imamların imamıdır, ümmətin muftisi, elmləri özündə daşıyan bir dəniz, fəhmlərin günəşi, hafiz müctəhidlərin dayağı, mənaların, ləfzlərin cəngavəri, əsrinin tək nümunəsi, zamanın nadir şəxsiyyəti, şeyxul-islam, insanlar üçün nümunə, zamanının əlaməti, Quranın və hədislərin tərcümanı, zahidlərin bayrağı, qullar içində yeganə biri, bidət əhlinin qənimi, müctəhidlərin sonuncusu, müvahhidlərin rəhbəri, müttəbilərin davamı, bənzərsiz əsərlərin sahibi, əhli-sünnət val-cəmaatın qazilər qazisi, rəvayət və səmaət şetxi, isnadı ali, ictihad meydanında öndər, şəriətin həqiqətlərini və mənbələrini bilən, onun qaranlıq məqamlarını və məqsədlərini bilən biridir.

Digər kitablarının sayı çoxdur və Allahdan onun bu kitablar xəzinəsini nəşr etməkdə, bu kitablardakı nadir inciləri və faydaları oxucu aləminə çatdırmaqda bizə və elm tələbələrinə kömək etməsini diləyirik.

 

Bəzi sən Samir, zeydi Şiəsini öz imamın adlandırırsan. Madəm sənin imamındır o zaman ondan görüş nəql etməkdə nə problem var. İmamı sapıq olanın tabesidə sapıq olar!

Daha sonra onun şagirdi Huseynin sözlərini təsdiq edərək deyirsən: O həqiqətən ... əhli-sünnət val-cəmaatın qazilər qazisidir...

Sən özün Şəvkaninin "İrşaul Ğabi" əsərini Azərbaycan dilinə çevirmisən və ön sözdə altıncı qeyddə deyirsən:

İbnul-Vəzir də İmam əş-Şəvkani kimi daha əvvəl zeydi olmuş, sonra isə əhli-sunnət məzhəbini qəbul etmişdir.

Hər yalançının bir qeydiyyat dəftəri olmalıdır ki, daha sonra bu cür gülünc durumlara düşüb özünü rəzil etməsin. Bütün bunlardan sonra belə bir dəftər sənin üçün şərtdir...

 

Əmir Əs Sananiyə gəlincə deyəcəyimiz sözlər eynidir. Yenə məhz sən özün namazın tərki haqda məqaləndə onun adını İbn Qeyyimlə bərabər zikr edir, təhqiq əhli adlandırırsan:

Alləmə İbnul-Qayyim[57] (vəf. 751), əs-Sanani[58] (vəf. 1182), əş-Şəvkani[59] (vəf. 1250), Şeyx Muhamməd əl-Əmin əş-Şənqiti[60] (vəf. 1393) kimi təhqiq əhli bu görüş üzərində olublar.

Ölü üçün ağlamaq barədə yazdığın bir məqalədə onu İbn Teymiyyəylə eyni sırada zikr edib muhəqqiq adlandırırsan:

Digər məşhur görüş isə bir qrup muhaqqiq alimlərin görüşüdür. Onların arasında İbn Cərir ət-Tabəri, İbnul-Murabit, əl-Qadi İyad, İmam əl-Qarafi, Şeyxul-İslam İbn Teymiyyə, İbnul-Qayyim əl-Cəvziyyə, əl-Hafiz əl-İraqi, əl-Əmir əs-San’ani və daha bir çox alim yer alır.

Yenə məhz sən özün daha altı ay öncə Sananinin ibadət, şirk məsələləri haqda yazdığı kitabı reklam edirdin... Racihi, Favzan kimi şeyxlərin Sananinin "Tathirul İtiqad" adlı kitabından tövhid dərsləri keçirlər. "Subulus Səlam" sələfilər arasında oxunan ən məşhur fiqh kitablarındandır...

Bütün bu yazdıqların qarşına altından çıxa bilməyəcəyin bir çox sual çıxara bilər demək istəyərdim. Ancaq sənin altından çıxa bilməyəcəyin bir sual yoxdur. Çünki, bu mövzuda səni əngəlləyəcək bir Allah qorxusuna, səmimiyyətə, insafa və ədalətə sahib deyilsən. Bu yazıya belə cavab verməyə çalışsan zərrə qədər təəccüb etmərəm! Nəticədə "Ammarı savaşa gətirən Əli olduğu üçün onun qatili də Əlidir və hədis ona şamildir" deyən bir şeytani təvil ustasının şagirdisən!

 

Təbii ki, saydığımız alimlərin dediyi hər görüşü qəbul etmək məcburiyyətində deyilsən. Ancaq ədalətsiz davranaraq, onlar haqqında açıq yalan danışma!

Sonda onu da deyim ki, bir əhli reytinq olaraq bu mövzunu dəyərləndir. Asqıranda təşmit edənlərinin sayını artırmaq üçün bundan daha münasib bir mövzu əlinə keçməyəcək. Çünki, bütlərini qırdığımız üçün, şeyxlərinin İslamı təhrif etdiyini isbatladığımız üçün bizdən küsən sufilər, hocalarına münafiq bir CİA agenti dediyimiz üçün bizə cəbhə alan Fətullahçı münafiqlər və bənzəri nə qədər ayaqaltı varsa bu mövzuda sənin arxandadır.

Ətrafında bu qədər yanbızçı toplaya biləcəyin ikinci bir mövzu yoxdur. Sən onlar üçün Peyğəmbər "səhabəsinin" sarsılmaz müdafiəçisisən! Peyğəmbərin ailəsinə minbərdən lənət oxuyub söyən "səhabənin" müdafiəçisi!  Hamı arxandadır! Önündə sadəcə doğruluğunu bildiyin haqq var! Allahın lənəti Peyğəmbər ailəsinin düşmənləri üzərində əbədidir.
 

Azərbaycan oxucusuna İbn Həcərin "Buluğul Məram" əsərinin "Subulus Səlam" adlı şərhiylə tanış olan, Hənəfilərdən Alusinin onun haqqında müctəhiddir dediyi məşhur Yəmənli Allamə Muhəmməd bin İsmail Əs Sanani (1099-1182 h/1687-1768) Muaviyə və onun oğlu Yezid haqqında deyir:

 

لقد نسب الأنام إليَّ قولاً      عليهم ربنا فيه شهيد

وقالوا قد رضينا بابن هند     وقلنا إنه رجل رشيد

كذبتم إنه واللّه عندي        لِفِسِّيقٌ وشيطان مَريد

وملعون بما كسبت يداه      كذلك نَجْلُه الطاغي  يزيد

 

"İnsanlar mənə bir görüş nisbət etmişlər

Bu mövzuda Rəbbimiz onlar əleyhinə şahiddir

Bizim Hindin oğlundan (Muaviyədən) razı olduğumuzu

Onun rəşid/normal bir adam olduğunu söylədiyimizi iddia etdilər

Yalan söylədiniz! Vallahi mənim qatımda o bir fissiq/çox fasiq və xəbis şeytandır

Etdikləri səbəbilə lənətə gəlmişdir, eləcə də oğlu tağut Yezid"

 

Qaynaq: Muhəmməd bin İsmail Əs Sanani: Divanul Əmiris Sanani: 127

Mətbəatul Mədəni: 1384/1964

 

Yenə başqa bir şerində deyir:

 

عجبت لقوم ينسبون مقالة  إليَّ كأني لست من نسل حيدر

يظنون أني أجحد الشمس ضوؤها     وأزعم أن الصبح ليس بنير

أأرضى الطليق ابن الطليق وقد بغى   وقاد لحرب المرتضـى كل مجتري

وهل لابن هند غير كل قبيحة   ومن ذا الذي فيه يشك ويمتري

أليس الذي أجرى الدماء مراقة  بصفين من أصحاب خير مطهر

وسب أمير المؤمنين مجاهراً   وألزم أن يملى على كل منبر

فقد عاد لعن اللاعنين جميعه    عليه كذا من سن سنة  منكر

وكم من جنايات جناها تجارياً   وأبرزها جهراً ولم يتستر

أمجتهد يدعى ابن هند محققاً   ومن قال هذا فهو لا شك مفتري

ومن قال هذا فهو فدم مغفل    جسور على قول الجهالة مجتري

وما هو إلا ماكر متحيل      على الملك حتى ناله بتجبر

 

"Mənə demədiyim sözü nisbət edən qövmə təəccüb edirəm

Sanki mən Heydər (Əli) nəslindən deyiləm

Zənn edirlər ki, mən Günəşi, şüalarını inkar edəcəm

Sübhün parlaq olmadığını deyəcəm

Bağilik edən taliq oğlu taliqdən (Əbu Sufyan oğlu Muaviyədən) razımı olacam?

Halbuki Murtadayla (Əliylə) savaşda o buna cürət edənlərin başçısıydı

(Daha sonra Əlinin - kərrəmallahu vəchəh - fəzilətlərini sayır)

Bəs Hindin oğlunun (Muaviyənin) çirkin işlər xaricində bir əməlimi var?

Onun haqqında şübhə edən kimdir?

(Sonra Ammarın öldürülməsi haqda danışır)

Möminlərin əmirini (Əlini) açıq şəkildə söydü

Bunun bütün minbərlərdən oxunmasını vacib etdi

Bütün oxunan lənətlər onun özünə (Muaviyəyə) döndü

Eləcədə kim pis bir iş üçün cığır açıbsa

Onun cürətlə işlədiyi neçə cinayətlər vardır

Ən barizini açıq etmiş, gizləməmişdir

Hindin oğlu (Muaviyə) muhəqqiq bir müctəhid adlanır?

Kim bunu deyirsə, şəkk yoxdur ki iftira atan biridir

Kim bunu deyirsə qafil bir axmaqdır

Cahilcə söz söyləməyə cəsarətlidir

O (Muaviyə) zorla hakimiyyəti ələ alana qədər

Hiylə və məkr işlədən kimsədən başqa bir şey deyil...

(Daha sonra bir çox çirkin əməllərini zikr edir)"

 

Qaynaq: Muhəmməd bin İsmail Əs Sanani: Divanul Əmiris Sanani: 161-162

Mətbəatul Mədəni: 1384/1964

Qeyd: Sananinin sözləri o qədər açıqdır ki, bəndlər halında qeyd etmə gərəyi duymadım. Sanani Muaviyəni sadəcə şerlərində tənqid etməmişdir. "Fəthul Xaliq Şərhu Məcmuil Həqaiq" əsərində onu Rəsulullahın və ailəsinin düşməni olan bir Nasibi adlandırır. Həmçinin "Ər Ravdatun Nadiyə" və "İzalətut Tuhmə" əsərlərində onu sərt bir şəkildə tənqid etmişdir.
 

Qədim Hənəfi fəqihlərindən Əbul Ala Əl Ustuvai (343-432 h/954-1040 m) məzhəb alimlərinin usuluddin haqqında sözlərini topladığı “Kitəbul İtiqad” adlı əsərində Əbu Hənifənin tələbəsi, Bəlxin imamı sayılan Səlm bin Salimdən nəqlən deyir:
 

وعن سَلْم بن سالم قال : سمعت أبا حنيفة - رضي الله عنه – يقول : ما جاريتُ أحدا بسيئته قط ، قال : أتدْرون لِم يُبغِضُنا أهلُ البصْرة ؟ قلنا : لا , قال : لأنا لو حضَرنا صِفِّين كُنا مع عليِّ رضي الله عنه على معاوية , فلذلك لا يُحبُّوننا

 

“Səlm bin Səlim  dedi: Əbu Hənifənin – Allah ondan razı olsun - belə dediyini duydum: Qətiyyən heç kimin pis əməliylə razılaşmadım!

(Əbu Hənifə) dedi: Bilirsinizmi Bəsrəlilər bizə niyə nifrət edirlər? Bilmədiyimizi söylədik.

(Əbu Hənifə) dedi: Çünki, əgər biz Siffin savaşında olsaydıq Muaviyəyə qarşı Əlinin – Allah ondan razı olsun – yanında yer alardıq (savaşardıq)! Onlar da bunun üçün bizi sevmirlər.”

 

Qaynaq: Əbul Ala Əl Ustuvai: Kitəbul İtiqad: 191

Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 2005
 

Qeyd: Bu rəvayəti başqa Hənəfi alimləridə zikr etmişlər. Məsələn Əbu Muhəmməd Əl Harisi “Kitəbul Kəşf”, Ayni “Aqdul Cuman” adlı əsərlərindədə qeyd etmişlər. Ancaq digər rəvayətlərdə nifrət edənlərin Şamlılar olduğu söylənir ki, bu həqiqətə daha uyğundur.
Gördüyümüz kimi imam Əbu Hənifə burada “əlimizin batmadığı qana dilimizi batırmayaq” prinsipilə deyil, uca Allahın Quranda əmr etdiyi “iki tayfadan həddini aşanla savaşın” ayəsinə uyğun davranmışdır.

İmam həmçinin Bəttiyə yazdığı risalədə həm Əlinin – kərrəmallahu vəchəh – həmdə Muaviyənin haqlı olduğu düşüncəsinin batil olduğunu açıq şəkildə söyləmişdir.